.
1- بەڕێوەبەری یانە Hemn Zanko لە کوردستان بە ئمێڵی ( hemn_kurdzhin@yahoo.com ) ..
ژمارەی مۆبایل ( 07824521572 ) .
2- بهڕێوهبهری گشتی ( ReKaN ) له ئهوروپا به ئیمێڵی ( Rekan_uk@hotmail.com ) ، ژماره تهلهفوونی( 00447754007706) .
پهڕهكان: 1
خانی و پرۆژه‌ی دامه‌زراندنی نه‌ته‌وه‌یی
د. که‌مال میراوده‌لی
مه‌م Ùˆ زین گه‌وره‌ترین کاری ئه‌ده‌بی کوردییه‌ له‌ مێژوودا Ùˆ تا ئێستا هیچ تاکه‌کاریکی ئه‌ده‌بی کوردی نییه‌ که‌ له‌ مه‌م Ùˆ زینی خانی تێپه‌ڕاندبێ. خانی زانینێکی ئینسیکلۆپیدایی قووڵ Ùˆ به‌رینی له‌ کاره‌که‌یدا جێکردؤته‌وه‌ که‌ وای لێکردووه‌ ببێته‌ دنیایه‌کی تایبه‌تی که‌ سه‌رنجدان Ùˆ گه‌ران Ùˆ قوولبوونه‌وه‌ تێیدا، هه‌میشه به‌رهه‌می نوێ Ùˆ تازه‌ به‌ده‌سته‌وه‌ بدات. موعجیزه‌که‌ش ئه‌وه‌یه‌ ئه‌م هه‌موو زانست Ùˆ بابه‌تانه‌ی له‌ بۆته‌ی کارێکی درامی تراژیدی هونه‌ریدا جێکردؤته‌وه‌ به‌ بێ ئه‌وه‌ی هه‌ست به‌ هیچ ناهاوتایی، زیاده‌رۆیی، ناسه‌نگی Ùˆ ناهونه‌رییه‌ک له‌ کاره‌که‌یدا بکه‌ین. به‌لام به‌داخه‌وه‌ نه‌ک ته‌نیا خویندنه‌وه‌ی تازه‌ بۆ خانی ناکرێ، تا ئێستا هیچ لایه‌نێکی ئه‌و ئینسکلۆپیدیا مه‌زنه‌و هونه‌ره‌ داهینه‌ره‌ به‌ شیوه‌یه‌کی ره‌خنه‌یی ئه‌کادیمی پوخت ڵیکنه‌دراوه‌ته‌وه‌و گه‌وهه‌ره‌ه‌کانی ئاشکرا نه‌کراون Ùˆ بایه‌خی نه‌ته‌وه‌یی Ùˆ Ùیکریی Ùˆ ئه‌ده‌‌بییان نه‌ دۆزراوه‌ته‌وه‌. دیاره‌ گه‌ره‌ترین کارێک له‌م بواره‌دا کرابێ کاره‌که‌ی د. عیززه‌ددین مسته‌Ùا ره‌سوله‌. ده‌توانین بڵێم، له‌ ئاستی لێکؤڵینه‌وه‌ی ئه‌ده‌بی کوردیدا، هیچ تاکه‌ کارێکی لێکؤلینه‌وه‌ی ره‌خنه‌یی زانستی له‌ کارێکی ئه‌ده‌بی، تا ئێستا نه‌گه‌یشتۆته‌ ئاستی لێکؤلێنه‌وه‌ به‌ نرخه‌که‌ی د. عیزه‌ددین سته‌Ùا ره‌سول ده‌رباره‌ی مه‌م Ùˆ زینی خانی.. د. عیزه‌دین هه‌ولیکی زانستی Ùˆ ئه‌کادیمی سیستیماتیکی Ùˆ سه‌ختی (جددی) داوه‌ که‌ جیهانی زانینه‌ ئینسکلۆپیدیاییه‌که‌ی خانیمان پێبناسێنێ. به‌لام به‌ ØÙˆÚ©Ù…ÛŒ ئه‌وه‌ی دکتۆر ته‌نیا لایه‌نێکی یان چه‌ند لایه‌نێکی نه‌گرتووه‌ Ùˆ هه‌ولی داوه‌ له‌ لایه‌نه‌ Ùه‌لسه‌ÙÛŒ Ùˆ سۆÙیگه‌ریی Ùˆ که‌لتووری Ùˆ ئه‌ده‌بییه‌کانی به‌ گشتی بکۆڵیته‌وه‌، ئه‌وا سه‌رجه‌می کاره‌که‌ی که‌شÙÛŽÚ©ÛŒ زانستی یه‌کجار زانستی وئه‌کادیمی یه‌کجار بایه‌خداره‌، به‌ىی ئه‌وه‌ی ده‌رÙه‌تی هه‌بێ قوولاییه‌کان بپشکنێ Ùˆ هه‌موو ئاسۆکان بدۆزێته‌وه‌ یان له‌ ستراکتوری ناوه‌وه‌ی چیرۆکه‌که‌ وه‌ک درامایه‌کی ستراتیجی بکۆلێته‌وه‌. دیاره‌ ئه‌مه‌ ره‌خنه‌ نییه‌ له‌ دکتۆر، به‌لکو راگه‌یاندنی سنوربه‌ندی هه‌ر تاکه‌ کارێکه‌ ده‌رباره‌ی خانی، که‌ به‌ راستی ده‌یان کاری پسپۆری گه‌ره‌که‌ تا مه‌ته‌ل Ùˆ ته‌له‌و ته‌واوی ئاخاوتنه‌کانی خانی، ده‌خوێنینه‌وه‌. لێکۆلینه‌وه‌که‌ی د.عیزه‌دین به‌ عه‌ره‌بییه‌و له‌ ساڵی 1979 چاپ کراوه‌. به‌ داخه‌وه، تا ئه‌وه‌نده‌ی من ئاگادار بم، ‌ تا ئێستا ئه‌و تاقانه‌ کاره‌ش نه‌کراوه‌ به‌ کوردی.ØŒ که‌ ده‌بوو هه‌ر به‌ کوردی بنووسرایه‌و به‌ ده‌یان هه‌زار دانه‌ی Ù„ÛŽ بلاوبکرابایه‌وه‌.
مه‌به‌ستی هه‌ره‌گه‌وره‌ی خانی ته‌نیا ئه‌وه‌ نه‌بوو به‌ زمانی کوردی بنوسێ یان چیرۆکی عیشقی Ú©Ú† Ùˆ Ú©ÙˆÚ•ÛŒ کورد بۆ نه‌وه‌کانی دادێ بگێڕێته‌وه‌، به‌لکو ئه‌وه‌ی کرده‌ به‌هانه‌ بۆ پرۆژه‌یه‌کی مه‌زنی دامه‌زراندنی نه‌ته‌وه‌یی. ئه‌و پرۆژه‌ش وه‌ک زۆر به‌ هه‌له‌ بۆی چوون، له‌ پێشه‌کییه‌که‌یدا ده‌ست پێناکا Ùˆ کۆتایی نایه‌، ته‌واوی کاره‌که‌ی خانی ده‌زگایه‌کی نه‌ته‌وه‌یی کوردییه‌ به‌ Ùه‌لسه‌Ùه‌ ده‌ستپێده‌کاو به‌ ده‌وله‌تی نه‌ته‌وه‌یی کۆتایی دێ. به‌رله‌وه‌ی تیئۆری Ùˆ پراکتیس Ùˆ نمونه‌کانی ئایدیۆلۆجی Ùˆ ده‌وله‌تی نه‌ته‌وه‌یی خۆراوایی ده‌رکه‌ون خانی ئه‌و ده‌وله‌ته‌ی به‌ شێوه‌ی دامه‌زراوه‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی هه‌ره‌ مۆدێرن دامه‌زراندووه‌ که‌ بنچینه‌که‌ی Ùˆ Ùۆرمه‌که‌ی زمانه‌و Ùه‌لسه‌Ùه‌که‌ی عیشقه‌و پاله‌وانه‌که‌ی مرۆڤی کوردی عاشقه‌و ناوه‌رۆکه‌که‌ی که‌لتوری نه‌ته‌وه‌یی یه‌و ئامرازه‌کانی بیرو Ùˆ زانست سیاسه‌ت Ùˆ هونه‌رو ئایینن.
ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ دوای زیاتر له‌ 300 ساڵ به‌ سه‌ر دانانی بناغه‌ Ùه‌لسه‌ÙÛŒ Ùˆ Ùیکری Ùˆ که‌لتووری Ùˆ ئه‌ده‌بی Ùˆ هونه‌رییه‌کانی ئه‌و دامه‌زراوه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌دا، نه‌ک به‌ داخه‌وه‌ هیچی ئه‌وتۆ بۆ خانی Ùˆ پرۆژه‌که‌ی نه‌کراوه‌ به‌لکو به‌ به‌روارد به‌ هێزی رۆØیی Ùˆ مه‌زنیی زانستی ئینسکلۆپیدیایی Ùˆ نه‌ته‌وه‌خوازیی ئه‌و پرۆژه‌یه‌، هه‌م خانی خۆی Ùرامۆشکراوه‌، ‌هه‌م پرۆژه‌که‌شی بۆ دواوه‌ گێڕدراوه‌ته‌وه‌. خانی ره‌خنه‌ له‌ میره‌کانی سه‌ده‌ی Øه‌ڤده‌و پێشتر ده‌گرێ که‌ میراتی ئه‌ده‌بی Ù¾ÛŽØ´ Ùˆ سه‌رده‌می خۆی وه‌ک زمان Ùˆ کاره‌کانی جزیری Ùˆ عه‌لی Øه‌ریری Ùˆ Ùه‌قێ ته‌یران Ùرامۆش کردووه‌و نه‌وه‌کانی کورد پێیان نازانێ Ùˆ بوونی ده‌وله‌تی نه‌ته‌وه‌یی به‌ هه‌لومه‌رجی ژیانبه‌خش بۆ ژیاندنه‌وه‌و پێشکه‌وتی زمان وئه‌ده‌ب Ùˆ که‌لتووری نه‌ته‌وه‌یی ده‌زانێ. که‌چی ئه‌مڕۆ نه‌ک پرۆژه‌که‌ی خانی Ùˆ ‌Ùه‌لسه‌Ùه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌که‌ی، شوێنی خودی کتێبی مه‌م Ùˆ زین له‌ Ú©ÙˆÛŽÛŒ پرۆژه‌ی زمانه‌وانی Ùˆ رۆشنبیری Ùˆ نه‌ته‌وه‌یی کوردییه‌؟ Ú†ÛŒ بۆ ئه‌و به‌رهه‌مه‌ له‌ رووی جاپکرنه‌وه‌و بلاوکردنه‌وه‌و لێکؤڵینه‌وه‌و به‌ ده‌زگایی کردن کراوه‌و‌ وه‌ک کتێبی سه‌ره‌کی خوێندن له‌ هه‌موو قۆناغه‌کانی خوێندندا جێی شیاوی خۆی گرتووه‌؟ کوان به‌لگه‌ی بایه‌خدان به‌ ده‌قه‌که‌ی مه‌م Ùˆ زین وه‌ک ده‌قێکی ره‌سه‌ن Ùˆ دامه‌زراوه‌یه‌کی Ùیکری، ئه‌ده‌بی، Ùه‌لسه‌Ùی، زانستی نه‌ته‌وه‌یی. چه‌ند سه‌د هه‌زار دانه‌ له‌و کتێبه‌ بۆ نه‌ته‌وه‌ Ú†Ù„ ملێۆنییه‌که‌ی خانی له‌ سیسه‌د سالی رابردوو دا نا، له‌ 20 سالی ده‌سه‌لاتی کوردیدا جاپ کراوه‌؟ سال نییه‌ ده‌یانهه‌زار کتێبی شه‌کپسیر جاپ نه‌کرێنه‌وه‌و بلاو نه‌کرێنه‌وه‌. ‌هیچ وشه‌یه‌کی هیچ یه‌کێ له‌ کاره‌کانی شکسپیر نییه‌ که‌ به‌ سه‌دان جار شیینه‌کرابێته‌وه‌و لێکنه‌درابێته‌وه‌ Ùˆ هیچ کارێک نییه‌ که‌ به‌ سه‌دان شێوه‌، وه‌ک شانۆگه‌ری، ئۆپه‌رێت، Ùلیم، کتێبی مناڵان، چیرۆکی په‌خشانیی، هتد نه‌نوسرابنه‌وه‌و سال له‌ دوای سال به‌رهه‌منه‌هێنرێن. هیچ شانۆگه‌رییه‌کی نییه‌ که‌ به‌ سه‌دان کاری لێکؤلینه‌وه‌و دیراسه‌ی له‌ سه‌ر نه‌کرابێ. شه‌کسپێر یه‌کێکه‌ له‌ دامه‌زراوه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌ هه‌ره‌ گرنگه‌کانی گه‌لی به‌ریتانی گه‌رچی سه‌دان بنه‌ماو هه‌لومه‌رجی زمانیی Ùˆ ئه‌ده‌بیی Ùˆ شارستانیی Ùˆ سیاسی Ùˆ سه‌ربازی وئابووری Ùˆ په‌روه‌رده‌یی Ùˆ زانستی، هتد ده‌وله‌تی نه‌ته‌وه‌ییان هه‌یه‌.
راسته‌ ئێمه‌ به‌ریتانیا نین، به‌لام ئێمه‌ به‌ Ú†Ù„ ملیۆن کورد تاقه‌ خانی یه‌کمان هه‌یه‌و تاقه‌ مه‌م Ùˆ زین- ێکمان هه‌یه‌ که‌ بناغه‌ی زمان Ùˆ ئه‌ده‌ب Ùˆ که‌لتورو ده‌وله‌تی نه‌ته‌وه‌یی بۆ داناوین. Ú† تاوانێکه‌ بۆ میرانی سه‌رده‌م که‌ له‌ میرانی سه‌رده‌می خانی زیاتر که‌لله‌ پووج Ùˆ بێمشوورن ده‌رباره‌ی شاعیران Ùˆ بیرمه‌ندان Ùˆ بنه‌ماکانی Ùه‌رهه‌نگی نه‌ته‌وه‌ییمان.
با بیهێنینه‌وه‌ بیری خۆمان خانی بۆچی ئه‌و 'بدعه‌ Ùˆ بوهتانه‌ی' کرد له‌ کاتێکدا که‌ هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی له‌ هیچ ولاتێکی رۆژهه‌لاتدا به‌ ئاقاری دروستکردنی ده‌وله‌تی نه‌ته‌وه‌یی باوی نه‌بوو، ئه‌و داگیرکه‌رانی کوردستان Ùˆ Ùه‌رهه‌نگه‌که‌یان ده‌کاته‌ 'ئه‌وی دی' Ùˆ به‌رامبه‌ر ئه‌وان بیری نه‌ته‌وه‌یی گه‌لاله‌ ده‌کاو پرۆژه‌یه‌کی رۆØÛŒ Ùˆ Ùه‌لسه‌Ùیی Ùˆ که‌لتووری بۆ سه‌ربه‌خۆیی داده‌ڕێژێ.
ده‌وری پێشڕه‌وانه‌ی تاک Ùˆ تاکه‌کار له‌ ناو هه‌موو نه‌ته‌وه‌یه‌کدا ناسراوه‌و جێگایه‌کی مێژوویی هه‌یه‌. قورعان زمانی عه‌ره‌بی پاراست Ùˆ عه‌ره‌بی وه‌ک نه‌ته‌وه‌ دروستکردو کردنیه‌ سه‌رداری دنیا. Ùیرده‌وسی Ùˆ شانامه‌که‌ی زمانی Ùارسییان زیندوو کرده‌وه‌ Ùˆ نه‌ته‌وه‌ی Ùارسییان هه‌ستانده‌وه‌، له‌ ئه‌وروپاش سه‌ره‌تای زمانی ستانداردو یه‌کیتی نه‌ته‌وه‌یی زۆر گه‌لان ده‌توانری له‌ نموونه‌ی یه‌ک کتێبی رێچکه‌شكێنی زمانی نه‌ته‌وه‌ییدا لێکبدرێته‌وه‌. خانی هه‌ست ده‌کا کاتێ Ùیرده‌وسییه‌ک ئه‌وه‌ی بۆ Ùارس کردووه‌و شا Ùارسه‌کان خۆیان [سولتان مه‌Øمودی غه‌زنی] له‌ پشت ئه‌م پرۆژه‌ مه‌زنه‌وه‌ بوون که‌ ده‌لین سی سالی له‌ ژیانی Ùیرده‌وسی برد، دنیای کورد له‌و جۆره‌ پرۆژانه‌و هه‌ر جۆره‌ بیرو به‌رنامه‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی خاڵییه‌ Ùˆ شاعیره‌کانیشی به‌ هه‌تیوی ماونه‌وه‌و به‌رهه‌مه‌کانیان نه‌پاریزراوه‌ Ùˆ ‌میرانی کوردیش له‌ هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی Ùˆ خولیای رۆشنبیری Ùˆ خواستی یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی بێ مایه‌ن.. خانی دێته‌ پێشه‌وه‌ تا تاقه‌سواره‌ ئه‌و بۆشاییه‌ زمانییه‌، که‌لتوورییه‌، Ùیکرییه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌ پر بکاته‌وه‌‌. Ú†ÛŒ پالی پێوه‌ ناوه‌ ئه‌مه‌ بکا؟ نه‌ژادگه‌ریی [عه‌سه‌بییه‌] که‌ خۆی به‌ [ته‌عه‌سسوب Ùˆ عه‌شیری] ناوی ده‌با. ئیبن خه‌لدون له‌ کتێبی المقدمه‌ - دا [عه‌سه‌بییه‌] وه‌ک ئایدیۆلۆجییه‌تێک بۆ لێکدانه‌وه‌ دروستبوونی ده‌وله‌تی میرنشینی ڵێکده‌داته‌وه‌. که‌واته‌ خانی به‌ پالنانی هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی به‌رامبه‌ر ئه‌وی دی Ùˆ له‌ روانگه‌ی ئایدیۆلۆجی نه‌ته‌وه‌یی یه‌وه‌، به‌ پرۆژه‌که‌ی ئه‌و بۆشاییه‌ کوشنده‌ له‌ دنیای هه‌بوونی نه‌ته‌وه‌یی دا Ù¾Ú• ده‌کاته‌وه‌؛
خانی ژ که‌مالێ بێ که‌مالی مه‌یدانی که‌مالی دیت خاڵی
یه‌عنی نه‌ ژ قابیلی و خه‌بیری به‌لکی ژ ته‌عه‌سسوب و عه‌شیری
Øاسڵ Ú˜ عیناد ئه‌گه‌ر Ú˜ بێ داد ئه‌ڤ بیدعه‌ته‌ کرد خیلاÙÛŽ موعتاد
[هه‌ژار، مه‌م و زین، 235-237]
خانی به‌ ته‌واوی ناته‌واویی خۆیه‌وه‌ مه‌یدانی ته‌واویی به‌ خاڵی بینی.
واته‌ ئه‌و له‌ لێهاتوویی و شاره‌زایی یه‌وه‌ نه‌بوو، به‌لکو له‌ ته‌عه‌سسوب و قه‌ومخوازییه‌وه‌ بوو، سه‌ره‌نجام به‌ عینادی خۆی گه‌رچی ناره‌واش ده‌بینرا، به‌ پێچه‌وانه‌ی عاده‌تی باو، ئه‌و دا‌هێنانه‌ی هێنایه‌ گۆڕێ.
ئه‌م ئایدیۆلۆجییه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌ ره‌گه‌زه‌کانی چین؟ چ پرۆژه‌یه‌کی لێ په‌یدا ده‌بێ؟
زمانی نه‌ته‌وه‌یی:
صاÙÛŒ شه‌مڕاند ڤه‌خوار دوردی مانه‌ندی ده‌ری لیسانی کوردی
ئێنایه‌ نیظام Ùˆ ئینتیظامێ کێشایه‌ جه‌Ùا Ú˜ بۆ ÙˆÛŽ عامێ
[ساÙه‌کانی ده‌رهاویشت Ùˆ خڵته‌ی شه‌رابه‌که‌ی خوارده‌وه‌
وه‌ک زمانی Ùارسی، ئه‌ویش زمانی کوردی هێنایه‌ سه‌ر نیزام Ùˆ رێکی خست، ئه‌و جه‌Ùایه‌ی له‌ پێناو خه‌لکیدا چێشت] [238-239]
زمانی نووسین = زانین = شوناس و هه‌بوونی نه‌ته‌وه‌یی= ناسین و سه‌نگ لای گه‌لانی دنیا
دا خه‌لق نه‌بێژتن Ú©Ùˆ ئه‌کراد بێ مه‌عریÙه‌تن بێ ئه‌صل Ùˆ نه‌ژاد
ئه‌نواعی میله‌ل خودان کتێبن کورمانج ته‌نێ دبێ Øسێبن!
تا خه‌لکی تر نه‌ڵین کوردان له‌ زانین بێبه‌شن Ùˆ ئه‌سڵ Ùˆ نه‌ژادییان نییه‌. هه‌موو گه‌لانی دنیا کتێبیان به‌ زمانی خۆیان هه‌یه‌ ته‌نیا کورمانج Øسێبێکیان بۆ ناکرێ.
زانین = کاری چاک Ùˆ په‌سنی (Ùه‌زیله‌ت) = عیشق
ئه‌Ùلاتون له‌ دایه‌لۆگه‌ سۆکراتییه‌کاندا جه‌خت له‌ سه‌ر ئه‌و رایه‌ی سۆکرات ده‌کاته‌وه‌ که‌ په‌سنی (سیÙه‌ته‌ چاکه‌کان له‌ مرۆڤدا وه‌ک ئازایه‌تی، جوانی، خۆشه‌ویستی، هتد) زانینن. به‌ بێ زانینیش، زانینی Ùه‌لسه‌ÙÛŒ دایه‌لێکتێکی، راستی Ùˆ مه‌جاز Ù„ÛŽÚ© جیاناکرێته‌وه‌، Ùˆ به‌هره‌ی عیشق به‌رناگرێ. واته‌ نه‌زان ناتوانێ به‌راستی عاشق بێ. عه‌شقی هه‌ر میلله‌تێکیش له‌ عیشقنامه‌ی خۆیدا ده‌رده‌که‌وێ. عیشق ده‌رخه‌ری سه‌ره‌کی که‌سێتی راسته‌قینه‌و شوناسی رۆØÛŒ ئێنسانه‌کانه‌. نه‌ته‌وه‌ی کورد له‌ رێگای نیشاندانی توانای عیشقبوونی مرۆڤه‌کانی Ùˆ پاله‌وانه‌کانی ده‌توانێ شوێنی خۆی له‌ دنیادا بکاته‌وه‌و بوونی خۆی بسه‌لمێنێ. خانی بۆیه‌ ئه‌وه‌ ده‌نووسی تا بیسه‌لمێنێ کورد بێ سۆزی عیشق نییه‌، وه‌ک Øه‌یوان نین که‌ نه‌توانن مانای خۆشه‌ویستی بزانن Ùˆ نه‌ که‌سیان خۆش بوێ نه‌ خۆشبویسترێن:
هه‌م ئه‌هلێ نه‌ظه‌ر نه‌بینن کو کرمانج عیشقێ نه‌کرن ژ بۆ خوه ئامانج
تێکدا نه‌ د طالیبن، نه‌ مه‌طلوب ڤێکرا نه‌ موØیببن ئه‌و ØŒ نه‌ مه‌Øبوب
بێ به‌هره‌نه‌، ئه‌و Ú˜ عیشقبازی Ùاریغ Ú˜ Øه‌قیقی Ùˆ مه‌جازی
[242-244]
[هه‌م که‌سانی هۆشمه‌ندو زیره‌ک سه‌رنجی ژیانی ئێمه‌ بده‌ن Ùˆ بببینن که‌ کورمانج عیشقیان بۆ خۆیان نه‌ کردۆته‌ ئامانج. ئه‌وان نه‌ داخوازو نه‌ خواستراوی عیشقن، نه‌ خۆشویستن، نه‌ خۆشویستراو. له‌ عیشقبازی بێ به‌هره‌ن، له‌ مه‌به‌سته‌ Øه‌قیقی Ùˆ مه‌جازییه‌کانی ژیان بی ئاگاو به‌تاڵن.]
کورد گه‌لێک نییه‌ بی که‌ماڵ و به‌هره‌ی زانین بی، به‌لام بێ خاوه‌ن و رێبه‌رو ده‌وله‌تن ئه‌مه‌ش ئه‌وانی دواخستووه‌ و به‌هره‌دارو شاعیرو هونه‌ره‌کانی ئه‌وانی بی بازاڕو بێ بایه‌خ کردووه‌
کورمانج نه‌ Ù¾Ú• د Ù‰ÛŒ که‌مالن به‌لکی د سه‌Ùیل Ùˆ بێ خودانن!
گه‌ر دێ هه‌بویا مه‌ Ú˜ÛŒ خودانه‌ک عالی که‌ره‌مه‌ک له‌طیÙه‌ دانه‌ک
عیلم و هونه‌ر و که‌مال و ئیذعان شیعرو غه‌زه‌ل و کیتاب و دیوان
ئه‌ڤ جینس ببا ل باوی مه‌عمول ئه‌ڤ نه‌قد ببا ل نک وی مه‌قبول
من دێ عه‌له‌ما کالامێ مه‌وزون عالی نکرا ل بامێ گه‌ردوون
ببناڤه‌ رØا مه‌لێ جزیری Ù¾ÛŽ Øه‌ی بکرا: عه‌لی Øه‌ریری
که‌یÙه‌ک وه‌ بدا (Ùه‌قیهی ته‌یران) Øتی بئه‌به‌د بمایێ Øه‌یران
چبکم!! کو قه‌وی که‌ساده‌ بازاڕ! نیتن ژ قوماشێ را خه‌ریدار!!
[کورد زۆر بێ که‌ماڵ نین، به‌لام به‌دبه‌خت Ùˆ بی خاوه‌نن. گه‌ر ئێمه‌ سه‌روه‌رێکمان هه‌بایه‌، خاوه‌ن که‌ره‌م Ùˆ که‌رامه‌تی به‌رز، Ú¯Ùت شیرین له‌گه‌ڵ خه‌ڵک، زانست Ùˆ هونه‌رو که‌مالی لا گرنگ باو Ú¯ÙˆÛŽÛŒ له‌ سکالای خه‌لک راگرتبا، شیعرو هۆنراوه‌و کتێب Ùˆ دیوان لای ئه‌و ره‌واجی هه‌بایه‌، ئه‌و دراوه‌ی منیش [که‌ نووسینی کوردییه‌] لای ئه‌و قبووڵ بایه‌، ئه‌وسا من ئاوا ته‌نیا باڵ نه‌ده‌بووم، ئالای شیعری کوردیم به‌سه‌ر گه‌ردووندا به‌رز ده‌کرده‌وه‌، مه‌لای جزیریم زیندوو ده‌کرده‌وه‌، عه‌لی Øه‌ریریم ده‌ژیانده‌وه‌، خۆشییه‌کی وام ده‌دا به‌ Ùه‌قێ ته‌یران هه‌تایه‌ هه‌تایه‌ به‌ سه‌رمه‌ستی بمابایه‌وه‌. به‌لام چبکه‌م، بازاری [وشه‌ی کوردی] زۆر که‌ساده‌، ئه‌و قوماشه‌ [ئه‌ده‌بییه‌ کوردییه‌ خۆماڵییه‌ی ئێمه‌ پشتیوان Ùˆ] کڕیاری نییه.
ده‌سه‌ڵاتی نه‌زان = خولیای پاره‌و خۆ ده‌وله‌مه‌ندکردن = که‌لتووری پاره‌په‌رستی = دارووخانی نه‌ته‌وه‌یی
‌خانی هه‌ر زوو ئه‌و Øه‌قیقه‌ته‌ مێژووییه‌ گرنگه‌ی ده‌رک پێکردووه‌ که‌ به‌بێ ده‌زگای نه‌ته‌وه‌یی ته‌رخانکراو بۆ پێشخستنی زمان Ùˆ ئه‌ده‌ب Ùˆ Ùه‌رهه‌نگ، ئه‌ده‌ب Ùˆ Ùه‌رهه‌نگی Ùˆ میراتی نه‌ته‌وه‌یی کورد له‌ Øاله‌تی که‌سادو بیکه‌سی Ùˆ بێبازاری Ùˆ په‌راوێزی Ùˆ دابران له‌ دنیا ده‌مێنێته‌وه‌. خانی خه‌ون ده‌بینێ: ده‌سه‌لاتێکی کوردی هه‌بێ پشتی خانییه‌کان Ùˆ جزیرییه‌کان Ùˆ Øه‌ریرییه‌کان Ùˆ Ùه‌قی ته‌یرانه‌کان بگرێ Ùˆ لییان گه‌رێ ئاسمانه‌کانی گه‌ردوون به‌ ئاوازه‌ کوردییه‌کانیان Ù¾Ú• بکه‌ن. به‌لام هه‌ر زوو ئه‌و خه‌ونه‌ی ده‌مرێ که‌ ده‌بینی ئه‌و ده‌سه‌لاته‌ کوردییه‌ی هه‌یه‌ ئه‌وی بیری ڵێنه‌کاته‌وه‌ پرۆژه‌ی نه‌ته‌وه‌یی Ùˆ ریبه‌ره‌ Ùیکری Ùˆ Ùه‌رهه‌نگییه‌کانێتی، باکی ته‌نیا پاره‌خڕکردنه‌وه‌و خۆ ده‌وڵه‌مه‌ند کردنه‌و که‌لتوورێکی پیسی پاره‌په‌رستی Ùˆ ولاتنه‌ویستی دروستکردووه‌:
چبکم! کو قه‌وی که‌ساده‌ بازاڕ نیتن ژ قوماشێ را خه‌ریدار!
خاسا دڤێ عه‌صرێ دا Ú©Ùˆ هه‌میان مه‌عشوق Ùˆ Øه‌بیبه‌ بۆمه‌ هه‌میان
یه‌عنی ژ طه‌مه‌ع دراڤ و دینار هه‌ر یه‌ک ژ مه‌را بوونه‌ دڵدار
گه‌ر عیلمێ ته‌مام بدی به‌ پوله‌ک بÙروشی تو Øیکمه‌تێ ب صۆله‌ک
که‌س ناکاته‌ مه‌یته‌رێ خوه (جامی) راناگرتن که‌سه‌ک (نیظامی)
[ چ بکه‌م بازاڕ زۆر که‌ساده‌، قوماشی ئه‌ده‌ب و هونه‌ر کڕیاری نییه‌. تایبه‌تی
له‌م سه‌رده‌مه‌دا که‌ هه‌موان تاکه‌ خولیای عیشقیان ته‌ماعی پاره‌و دیناره‌، Ùˆ هه‌موو بوونه‌ته‌ دلداری دراو، گه‌ر هه‌موو عیلمی دنیایان به‌ پولێک بده‌یتێ، گه‌ر Øیکمه‌ت Ùˆ Ùه‌لسه‌Ùه‌یان به‌ جووتێ که‌وش پێبÙرۆشی، ئه‌وان نایکڕن Ùˆ که‌س (جامی) به‌ مه‌یته‌ر راناگرێ Ùˆ (نیظامی) به‌ خزمه‌تکار ناوێ.]
کوردی بێ زانین و بێ ڕێبه‌ری روناکبیر = که‌ره‌سه‌ی سروشتی خاو = خزمه‌تکارو دارده‌ستی داگیرکه‌ران
پرسیاری هه‌ره‌گرنگ که‌ خانی ده‌یهێنیته‌ گۆڕێ، میلله‌تی بێ زانین و قه‌درنه‌زانی زانین چی به‌سه‌ر دێ، ره‌وشی چۆنه‌؟
ئه‌و گه‌له‌ نابێته‌ هێزێک بۆ خۆی. وه‌ک سیÙه‌ت ئازایه‌، جوامێره‌، خۆبه‌ختکه‌ره‌. ئه‌و سیÙه‌ته‌ بۆ خۆی به‌لایه‌، Ù‡Û†ÛŒ یه‌کتر قبوڵنه‌کردن Ùˆ یه‌کنه‌گرتنه‌. وه‌ک جه‌وهه‌ر عه‌قڵی Ù¾ÛŽØ´ ناکه‌وێ Ùˆ له‌ Øاله‌تی سروشتی دا ده‌مێنێته‌وه‌ ده‌بێته‌ که‌ره‌سه‌ی خاوو دارده‌ستی داگیرکه‌ر، خوێنی ئه‌و له‌ جیاتی خۆی Ùˆ سنووری ده‌وله‌تی خۆی بپارێزێ ده‌سه‌لات وده‌وله‌تان هێزه‌ ناوچه‌ییه‌کانی Ù¾ÛŽ ده‌پارێزێ. خانی ئه‌مه‌ ده‌خاته‌ ناو چوارچێوه‌ی جیۆپۆلیتیکی کوردستانه‌وه‌ :هه‌ر لایه‌کی ده‌وله‌ته‌ داگیرکه‌ره‌کان کورد ده‌که‌نه‌ سه‌ددی خوێن Ùˆ گۆشت به‌رامبه‌ر ئه‌وی دی:
بÙکر Ú˜ عه‌ره‌ب Øه‌تا ڤه‌ گورجان کورمانجیه‌ بویه‌، شوبهی بورجان
ئه‌ڤ رۆم Ùˆ عه‌جه‌م ب وان Øه‌صارن کورمانج هه‌می له‌ چار که‌نارن
هه‌ر دوو ته‌ره‌٠قه‌بیلێ کورمانج بۆ تیری قه‌زا کرینه‌ ئارمانج
گۆیا Ú©Ùˆ له‌ سه‌ر Øه‌ددان کلیدن هه‌ر طابقه‌ سه‌دده‌کن، سه‌دیدن
ئه‌ڤ قولزومێ روم Ùˆ به‌Øرێ تاجیک هندی Ú©Ùˆ بکن خروج Ùˆ ته‌Øریک
کورمانج دین دبن ب خون موله‌ططه‌خ وان ژێک ڤه‌ دکن میسالێ به‌رزه‌خ
جوامێری و هیممه‌ت و سه‌خاوه‌ت مێرێتی و غیره‌ت و جه‌لاده‌ت
ئه‌و خه‌تمه‌ ژ بۆ قه‌بیلی ئه‌کراد وان داته‌ ب شیر و هیممه‌تێ داد
ئه‌ڤ غیره‌ت Ùˆ ئه‌ڤ علووێ هیممه‌ت بو مانعێ Øه‌ملی بارێ مننه‌ت
له‌و پیکڤه‌ هه‌میشه‌ بێ تÙاقن دایم ب ته‌مه‌ررودو شیقاقن
[بڕوانه‌ له‌ عه‌ره‌بستانه‌وه‌ تا گورجستان، کورد وه‌ک بورجان به‌رز دیارن، ئه‌و رۆم Ùˆ عه‌جه‌مه له‌ هه‌ر چوار که‌ناره‌وه‌‌ به‌وان شووره‌کراون، هه‌ردوو لایان خه‌ڵکی کوردیان بۆ تیری قه‌زا کردۆته‌ ئامانج گوایه‌ ئه‌وان له‌ سه‌ر سنووره‌کان بۆ ئه‌وان بوونه‌ کلیل، هه‌ر تایه‌Ùه‌یان سه‌ددێکن Ùˆ به‌ربه‌ستێکن بۆ لایه‌کیان، هه‌ر کاتێ ده‌ریای رۆم Ùˆ به‌Øری تاجیک ته‌کان بده‌ن Ùˆ هه‌ڵچن، کوردان خه‌ڵتانی خوێن ده‌بن، وه‌ک به‌رزه‌خ لێکیان جیا ده‌که‌نه‌وه‌. تۆ نابینی، جوامیری Ùˆ هیممه‌ت Ùˆ به‌خشنده‌یی، میرێنی Ùˆ غیره‌ت Ùˆ خۆراگریی، خه‌تمی سیÙاتی چاکی کوردانن، به‌ شیرو هیممه‌ت دادیان چه‌سپاندووه‌، به‌لام ئه‌و غیره‌ت Ùˆ ئازایی Ùˆ هیممه‌ت به‌رزییه‌ی خۆیان بۆته‌ Ù‡Û†ÛŒ ئه‌وه‌ی منه‌تی یه‌کتر هه‌ڵنه‌گرن چه‌نده‌ له‌ ئازایه‌تیدا ده‌سبه‌کارن ئه‌وه‌نده‌ له‌ منه‌تهه‌لگرتن خۆ دوور ده‌گرن، بۆیه‌ هه‌میشه‌ نارێکن له‌گه‌ڵ یه‌ک، هه‌مێشه‌ ناکۆکن Ùˆ خه‌ریکی به‌ربه‌ره‌کانی یه‌کترن.]
یه‌کبوونی کوردان = به‌راوه‌ژووکردنه‌وه‌ی Øاله‌تی تراژیدی جیۆپۆلیتیکی = سه‌ربه‌خۆیی Ùˆ ده‌وله‌تی نه‌ته‌وه‌یی = دامه‌زرانی کۆمه‌لگای زانین Ùˆ Ùه‌لسه‌Ùه‌و Øیکمه‌ت = روونی Ùˆ وتاری کوردی Ùˆ ته‌واوبوونی که‌سێتی کوردیی
گه‌ر دێ هه‌بووا مه‌ ئیتتیØاده‌ک ڤیکرا بکرا مه‌ ئینقیاده‌ک
روم و عه‌ره‌ب و عه‌جه‌م ته‌مامی هه‌میان ژ مه‌را دکر غولامی
ته‌کمیل دکر مه‌ دین Ùˆ ده‌وله‌ت ته‌Øصیل دکر مه‌ عیلم Ùˆ Øیکمه‌ت
ته‌مییز دبو ژ هه‌ڤ مه‌قالات مومتاز دبوون خودان که‌مالات ‌
[گه‌ر ئێمه‌ یه‌کگرتنێکمان له‌ Ù†ÛŽÙˆ خۆدا هه‌بایه‌، هه‌موو یه‌ک سه‌کردایه‌تیمان قبوڵکردایه‌، ته‌واوی رۆم Ùˆ عه‌ره‌ب Ùˆ عه‌جه‌م هه‌موویان خزمه‌تکارییان بۆ ئێمه‌ ده‌کرد، پرسه‌کانی دین Ùˆ دامه‌زراندنی ده‌وله‌تمان ته‌واو ده‌کردن، مناله‌کانمان زانست Ùˆ Ùه‌لسه‌Ùه‌و Øیکمه‌تیان ده‌خوێند، وتارو شوناسی کوردی جیا ده‌کرایه‌وه‌و ده‌ناسرا، ئه‌وانه‌ی خاوه‌ن که‌مال Ùˆ به‌هره‌ن پله‌ی هه‌ره‌به‌رزیان به‌ده‌ست ده‌هێنا.]
تێنه‌گه‌یشتن Ùˆ خۆپه‌رستی میرو سه‌رکردان = مانه‌وه‌ی Øاله‌تی تراژیدی نه‌بوونی یه‌کێتی کوردان = مانه‌وه‌ی Øاڵه‌تی نۆکه‌ری Ùˆ خزمه‌تکاری ىێگانه‌و داگیرکه‌ران
ئه‌مما ژ ئه‌زه‌ل خودێ وساکر
لهسهر هێڵ نییه
ئه‌مما ژ ئه‌زه‌ل خودێ وساکر ئه‌ڤ روم و عه‌جه‌م لسه‌ر مه‌ راکر
ته‌به‌عیه‌تێ وان گه‌رجی عاره‌ ئه‌و عاره‌ ل خه‌لقێ نامداره‌
ناموسه‌ Ù„ Øاکم Ùˆ ئه‌میران تاوان چییه‌ شاعیرو Ùه‌قیران؟
[ئه‌وه‌ خودا وایکردووه‌ له‌ هه‌وه‌ڵ رۆژه‌وه‌ رۆم Ùˆ عه‌جه‌می به‌ سه‌ر ئێمه‌دا کردۆته‌ که‌ڵه‌گا، نۆکه‌ریکردن بۆ ئه‌وان گه‌رچی شه‌رمه‌زاریی Ùˆ Øه‌یابه‌ره‌یه‌، ئه‌و شووره‌یی Ùˆ بێکه‌رامه‌تییه ‌بۆ که‌سانی ناوداره‌. بێشه‌ره‌Ùیی هو بێنامووسییه‌که‌ بۆ ده‌سه‌لاتداران Ùˆ میرانه‌، تاوانی شاعیران Ùˆ هه‌ژارانی تێدا نییه‌].
ده‌ستنیشانکرنی ده‌رد = گه‌ڕان بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌و ده‌رده‌
خانی دوای ئه‌وه‌ی ئاوا به‌ به‌کارهێنانی عه‌قل و شیکردنه‌وه‌ی بابه‌تیی هه‌مه‌ لایه‌ن ده‌ردی کورد له‌ دواکه‌وتوویی سه‌رکرده‌و نه‌بوونی ڕیبه‌ری نه‌ته‌وه‌یی روناکبیر و به‌ بیرو ته‌گبیرو خاوه‌ن ویژدان و هه‌ستی نه‌ته‌وه‌ییدا ده‌بینێته‌وه‌، جاره‌که‌ش هه‌ر له‌ گه‌ڕان بۆ دۆزینه‌وه‌و دروستکردنی ئه‌و جۆره‌ سه‌رکرادیه‌تییه‌دا ده‌بینێته‌وه‌. کورد سه‌رکرده‌یه‌کی گه‌ره‌که رۆشنبیر بێ و نرخی قه‌ڵه‌م بزانێ و بره‌و به‌ زانین بدا. خه‌لکی هه‌ژار له‌ بێویژدان و نامه‌ردان رزگار کا، خه‌مخۆری هه‌تیوو بێکه‌سان وهه‌ژاران بێ، کورد له‌ ژێرده‌ستی بێگانه‌ بێنێته‌ ده‌ر و سه‌ریان به‌رز کاته‌وه‌. به‌لام له‌به‌ر تایبه‌تی سه‌رده‌مه‌که‌ی و نه‌بوونی بیری دیمۆکراسی و ناهوشیاری ، ده‌رکه‌وتنی ئه‌م جۆره‌ سه‌رکرده‌یه‌ ‌ بۆ به‌خت ده‌هێڵێته‌وه‌:
به‌ختی مه‌ ژ بۆ مه‌را ببت یار جاره‌ک ببتن ژ خواب هوشیار
رابت ژ مه‌ ژی جیهان په‌ناهه‌ک په‌یدا ببتن مه‌ پادشاهه‌ک
شیرێ هونه‌را مه‌ ىیته‌ دانین قه‌دری قه‌له‌ما مه‌ بێته‌ زانین
ده‌ردێ مه‌ بببینتن عیلاجێ عیلمێ مه‌ بببینتن ره‌واجێ
.....
Øاصل ببویا Ú˜ بۆ ÙˆÛŒ تاجه‌ک ئه‌لبه‌تته‌ دبو مه‌ Ú˜ÛŒ ره‌واجه‌ک
غه‌مخواری دکرت ل مه‌ یه‌تیمان تینانه‌ ده‌رێ ژ ده‌ست له‌ئیمان
غالب نه‌ دبو ل سه‌ر مه‌ ئه‌ڤ روم نه‌دبونه‌ خربه‌یێ د ده‌ست بوم
[ده‌با جارێک به‌خت یاری ئێمه‌ بێ، جاره‌ک له‌ خه‌و هوشیار بێته‌وه‌، را بێت له‌ ناو ئێمه‌دا جیهانپه‌نایه‌ک، له‌ناوماندا ده‌رکه‌وێ پادشایه‌ک، شیری هونه‌ری ئێمه‌ بێته‌ ناسران، قه‌دری قه‌ڵه‌می ئێمه‌ بزانرێ، ده‌رده‌کانی ئێمه‌ چاره‌سه‌ر بن، زانستی ئێمه‌ ره‌واجی هه‌بێ.. ئه‌و پادشایه‌ ببێته‌ خاوه‌ن تاجی ده‌سه‌ڵات، ره‌واجی بۆ ئێمه په‌یدا ده‌کرد، ده‌بووه‌ غه‌‌مخواری مناڵه‌ بێباوکه‌کانمان، خه‌لکی هه‌ژاری له‌ ده‌ست بێویژدان و نامه‌ردان ده‌ردێنا، تورک به‌سه‌ر ئێمه‌دا زال نه‌ده‌بوون ، ولاتی ئێمه‌ نه‌ده‌بووه‌ وێرانه‌ی کونده‌به‌بوو.]
به‌خت + قه‌ده‌ر+ بێهومێدی = مانای ته‌نیا چاوه‌ڕیکردن و هیچ نه‌کردن نییه‌
وه‌ک بینیمان خانی له‌ لایه‌که‌وه‌ ئه‌وه‌ وه‌ک قه‌ده‌ری کورد ده‌بینێ که‌ له‌ ئه‌زه‌له‌وه‌ خراوه‌ته‌ ناو چوارچێوه‌یه‌کی دۆزه‌خیییه‌وه‌و نه‌ته‌وه‌ی بێگانه‌ ئه‌ویان کردۆته‌ شووره‌ی ره‌نج Ùˆ خوێن بۆ خۆیان، له‌ لایه‌کی دیکه‌وه‌ ته‌واو بێهومێده‌ له‌ میران Ùˆ سه‌رانی کورد. وه‌ نه‌بێ کورد سه‌رکرده‌و میری له‌ زه‌مانی خانی یان پێشتر یان پاشتر نه‌بووبن، به‌لام ئه‌و سه‌رکرده‌ی عه‌قل Ùˆ قه‌له‌م Ùˆ زانست نه‌بوون که‌ خانی به‌ لێکدانه‌وه‌ی وردی خۆی به‌ تاقه‌رێگای یه‌کێتی Ùˆ سه‌رÙرازی Ùˆ ژیانه‌وه‌و ده‌رکه‌وتنیان له‌ جیهاندا ده‌زانێ. به‌لام خانی به‌رامبه‌ر ئه‌م Øاله‌ ده‌سته‌وستان دانانیشێ، سه‌یر ده‌کا مه‌یدان خاڵییه‌، روانگه‌ تاریکه‌، هیوا تروسکایی نایه‌، به‌لام هه‌ست ده‌کا عیشقێکی به‌تین بۆ گه‌ل Ùˆ ولاته‌که‌ی Ùˆ بۆ مرۆڤانی نه‌ته‌وه‌که‌ی گیانی ده‌هه‌ژێنێ، هه‌ست ده‌کا ئه‌و عیشقه‌ لای هه‌موو مرۆڤێکی ولاته‌که‌ی هه‌یه‌، به‌خشنده‌ییه‌کی خوداوه‌ندیییه‌و مانای قووڵی ژیان Ùˆ کارو خه‌بات Ùˆ قوربانی Ùˆ ڤه‌دیتیی (شه‌هاده‌ت) له‌و عیشقه‌دا ده‌بینرێته‌وه‌. له‌ لایه‌کی تره‌وه‌، زانایی Ùˆ Øیکمه‌ت ئه‌وه‌یه‌، که‌ هه‌تبوو، ئه‌و زانایی Ùˆ رێنماییه‌ به‌ خه‌ڵک بگه‌یه‌نی، به‌ نه‌ته‌وه‌که‌ی خۆت، به‌ زمانی خۆی Ùˆ ئه‌وسا له‌ نمونه‌یه‌کی به‌رزا که‌ به‌ پێچه‌وانه‌ی که‌سێتی خوار Ùˆ خۆخۆری میره‌کانه‌وه‌، که‌سێتی راسته‌قینه‌ی مرۆڤی کوردو عیشقی راسته‌قینه‌ی مرۆڤی کورد ده‌رده‌بڕێ.
لێره‌وه‌یه‌ که‌ خانی ده‌ڵی له‌به‌ر [ته‌عه‌سسوبی] بۆ قه‌ومی خۆی کاتێ مه‌یدانی وا چۆڵ و خاڵی له‌ زانینی کوردی بینی، که‌ عیشق به‌ بی زانین، به‌دی نایه‌، قؤلی لێهه‌ڵمالی و کتێبی عێشقی بۆ نووسین.
له‌ قه‌ده‌رو به‌خته‌وه‌ بۆ عیشق و خه‌بات
بۆ ئه‌مه‌ خانی له‌گه‌ل ئه‌و هه‌موو زانیارییه‌ ئینسایکلۆپیدیایه‌یی Ùˆ ئه‌و هه‌موو نموونه‌ی عیشق Ùˆ عاشقانه‌ که‌ ناوی زۆریان له‌ کاره‌که‌یدا ده‌با، ئه‌و نمونه‌ی عیشقه‌ له‌ داستانی کوردی خۆمالی به‌ناوو به‌ربلاوی مه‌م Ùˆ زین دا ده‌بینێته‌وه‌و ده‌یکا به‌ چوارچێوه‌ی نه‌خشه‌و پرۆژه‌ی دامه‌زراندنی نه‌ته‌وه‌یی به‌و شێوه‌ی خۆی ده‌یه‌وێ: به‌ بیر، به‌ Ùه‌لسه‌Ùه‌، به‌ زانست، به‌ وته‌ی چاک Ùˆ کرداری چاک، به‌ کردنی هه‌موو ئه‌مانه‌ به‌ یه‌ک پرۆسه‌: پرۆسه‌ی عیشق که‌ پرۆسه‌یه‌کی هیوا به‌خشه‌ چونکه‌ ئازاره‌کانیشی به‌شێکن له‌ شوناس Ùˆ Øه‌قیقه‌تی هه‌بوون Ùˆ ئامانجی خۆی Ùˆ چونکه‌ عیشق مردن Ù¾ÛŽÛŒ ناوێرێ Ùˆ چونکه‌ مردنیش بۆ عیشق دیسانه‌وه‌ به‌شێکه‌ له‌و چیرۆکه‌ی که‌ خۆی بۆ خۆی دروست ده‌کا، گه‌ر قه‌ده‌ریش ده‌ستی تیدا هه‌بێ، که‌ هه‌یه‌، ئه‌وا خۆی به‌ هوشیاری خۆی داستانه‌که‌ ده‌کاته‌ Ù‡ÛŒ خۆی Ùˆ به‌و ئه‌نجامه‌ی ده‌با که‌ خۆی ده‌یخوازێ Ùˆ به‌ خواست Ùˆ به‌رنامه‌ی خۆی له‌ مردنی تێده‌په‌ڕێنێ Ùˆ له‌ جیهانی نه‌مریدا ده‌بێته‌ نموونه‌ی ئه‌به‌دیی بۆ دلدرانی ئه‌به‌دیی. له‌م گه‌شته‌دا خانی هه‌موو وشه‌و ره‌نگ Ùˆ که‌ره‌سه‌و تÙاق Ùˆ ئامرازه‌کانی به‌کاردێنێ تا مه‌م Ùˆ زین بکاته‌ ئایدیالی عیشق Ùˆ عیشقه‌که‌یان بکاته‌ پرینسیپ Ùˆ پرۆسه‌ی دامازراندنی نه‌ته‌وه‌یی Ùˆ ژیانی ئینسانیی.
نموونه‌یه‌کی عیشقی ئینسانیی رۆØÛŒ نه‌ته‌وه‌یی به‌رز = به‌هانه‌ی پرۆژه‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی Ùˆ دروستکردنی نه‌ته‌وه‌یه‌ک:
سازێ دلێ کول ب زیرو به‌م بت
سازنده‌یێ عیشقێ زین و مه‌م بت
شه‌رØا غه‌مێ دل بکم Ùه‌سانه‌
زینێ و مه‌می بکه‌م به‌هانه
نه‌غمی وه‌ ژ په‌رده‌یێ ده‌رینم
زینێ و مه‌مێ ژ نو ڤه‌ژێنم
مه‌علول بووبن Øه‌بیب Ùˆ عاشق
ئیرۆهه‌ وه‌کی طه‌بیبێ Øاذق
ده‌رمان بکم ئه‌ز ئه‌وان ده‌وا کم
وان بۆ مه‌ده‌دان أ نوڤه‌ را کم
ده‌ردێ د دلێ مه‌مێ جگه‌ر ئێش
زینا Ú˜ ده‌روونی دل جه‌Ùا کێش‌
ÙˆÛŽ په‌رده‌ Ú¯ÛŒ یا، عه‌Ùی٠و مه‌ستوور
وێ بێ گونه‌هێ ژ توهمه‌تێ دوور
مه‌شهور بکم ب طه‌رزو ئوسلوب
مومتاز ببن موØیبب Ùˆ مه‌Øبووب
ئه‌و ره‌نگه‌ بکم Ú˜ نو سه‌ره‌Ùراز
دابێنه‌ ته‌ماشه‌یی نه‌ظه‌ر باز
دلبه‌ر ل مه‌مێ بکن گرینێ
عاشق بکه‌نن بده‌ردێ زینێ
هه‌مده‌رد بکن ب وان صه‌Ùایێ
بێ ده‌رد بکه‌ڤنه‌ Øه‌لوه‌لایێ
خه‌لقێ Ú©Ùˆ Ú˜ سینه‌ Ùˆ Ú˜ دل ساÙ
پاکیزه‌ سروشت Ùˆ ئه‌هلێ ئینصاÙ
بیلجومله‌ بکن Ú˜ بۆ مه‌ ته‌Øسین
ببێژن کو: (ب قه‌بجی هاته‌ ته‌دوین)!
با سازی کوڵی دڵم ئاوازی زیر و به‌م بێت
سازنده‌و رازێنه‌ره‌وه‌ی عیشق مه‌م و زین بن
با بۆ شه‌رØÛŒ غه‌مه‌ قووڵ Ùˆ په‌نگخواردووه‌کانی دڵم
Ùسانه‌ی (به‌یتی) مه‌م Ùˆ زین بکه‌مه‌ به‌هانه‌
ئه‌و نه‌غمه‌و ئاوازانه‌ له‌ بن په‌رده‌ ده‌ربێنم
زین و مه‌م له‌ نوێ بژێنمه‌وه‌
ئه‌و خۆشه‌ویست و عاشقانه‌ نه‌خۆش و بیمار بوون
ئیرۆ من وه‌ک پزیشکێکی کارامه‌و شاره‌زا
ده‌ردی ئه‌وان ده‌رمان ده‌که‌م
ئه‌و بێ په‌ناو یارانه‌، له‌ نوێ هه‌لده‌ستێنمه‌وه‌
ده‌ردی دڵی مه‌می جگه‌ر زامدار
ئه‌و زینه‌ی له‌ ده‌روونه‌وه‌ جه‌Ùاو ئازاری چێشتووه‌
ئه‌و په‌رده‌گییه‌ خۆپارێزه‌، پاک و بێگه‌رده‌،
ئه‌و بێگوناØه‌ی دووره‌ له‌ تومه‌تی ناوزڕاندن
من ئه‌وان به‌ ته‌رز (شێواز) و میتۆد (ئوسلوب) ی (هونه‌ری شیعر)
وه‌ک دوو که‌سی مومتاز (وێنا ده‌که‌م)
به‌م ره‌نگه‌ ئه‌وان له‌ نوێ سه‌رÙراز ده‌که‌مه‌وه‌
تا ته‌ماشاکه‌ران بۆ سه‌یری ئه‌وان بێن
دڵبه‌ران بۆ مه‌م به‌کوڵ بگرین
عاشقان بۆ ده‌ردی زین شیوه‌ن بکه‌ن
هه‌مده‌ردان به‌ (تراجیدی ) ئه‌وان غه‌مه‌کانیان بڕۆن (سا٠بن)
ىبێده‌ردانیش بکه‌ونه‌ Øاله‌تی Øه‌لوه‌لاو واق وڕمان
خه‌لکی پاک ده‌روون Ùˆ دڵساÙ
خه‌لکی پاک سروشت Ùˆ به‌ ئینساÙ
هه‌موو تێکڕا ئاÙه‌رینی ئێمه‌ بکه‌ن
بلێن: به‌راستی به‌ جوانی تۆماری کردووه‌.
لێره‌دا خانی ده‌ورو په‌یامی خۆی وه‌ک شاعیر روون ه‌دکاته‌وه‌و کت Ùˆ مت ئه‌و پێناسه‌ کلاسیکییه‌ بناغه‌ییه‌ی ئه‌رستۆ بۆ شیعرو تراجیدی ده‌رده‌بڕێ. خانی Ùسانه‌ی مه‌م Ùˆ زین وه‌ک رووداویكی مێژوو وه‌رناگرێ. به‌لکو وه‌ک بابه‌تێک بۆ شیعر، بۆ هونه‌ری تراجیدیا. ئه‌رستۆ جیاوازی له‌ نێوان مێژوو – شیعر دا ده‌کات: مێژوو رووداو ده‌گێڕێته‌وه‌ وه‌ک هه‌یه‌ یان روویداوه‌، شیعر وه‌ک ئه‌وه‌ی ده‌بێ ببێ. له‌ تراجیدیشدا ئه‌رستۆ ده‌لێ تراجیدینووس ده‌بێ که‌سه‌کانی دراماکه‌ی باشتر له‌وه‌ نیشان دا که‌ هه‌ن واته‌ تا راده‌یه‌ک ئایدیالیان بکا، بیانکا به‌ نموونه‌، هه‌روه‌ها ئه‌رکی تراجیدی به‌ (کاتارسیس) ØŒ واته‌ پاککردنه‌وه‌ی بینه‌ر له‌ هه‌ستی ترس Ùˆ په‌رۆش Ùˆ خه‌م، داده‌نێ. واته‌ که‌سێ که‌ بابه‌تێكی تراجیدی ده‌خوێنێته‌وه‌ یان سه‌یر ده‌کا، ئه‌وا له‌گه‌ڵ پاله‌وانه‌کان هه‌مده‌ردو هاوسۆز ده‌بێ، هه‌ستی ده‌جوولێ، ده‌گری، به‌مه‌ش ئازاره‌کانی خۆی سووک ده‌کات.
هه‌ر سێ ره‌گه‌زه‌کانی ئه‌رستۆ زۆر به‌ وردی Ùˆ به‌چریی له‌م وه‌سÙه‌ی خانی بۆ کاره‌که‌ی خۆی ده‌ربردراون.
1. خانی به‌ شیوازو میتۆدی شیعر مه‌م و زین وه‌ک که‌ره‌کته‌ری {مومتاز)، پاک، بێگوناه و عاشقی راسته‌قینه‌ نیشان ده‌دا. نه‌ک به‌و شیوه‌ی هه‌بوون و تۆمه‌ت و بوختانیشیان بۆ کراوه‌.
2. ئه‌مه‌ به‌ مه‌به‌ست بۆ نیشاندانی شانۆ ده‌کا، که‌ خه‌لک بێ بیانبێنێ له‌ نواندنه‌ تراجیدیاکه‌یاندا. ئه‌مه‌ ئه‌وه‌ نیشان ده‌دا خانی شاره‌زای هونه‌ری تراجیدی یۆنانیش بووه‌ و به‌ ئاشکرا دیاره‌ چیرۆکی مه‌م و زینی وه‌ک درامایه‌کی تراجیدی نووسیوه‌ نه‌ک وه‌ک داستان یان ئیپیک {ئه‌مه‌م له‌ دیراسه‌یه‌کی 70،000 وشه‌یی به‌ زمانی ئینگلیزی به‌ درێژی روون کردۆته‌وه‌).
3. خانی کت Ùˆ مت تیۆری کاسارسیس یان ساÙبوونه‌وه‌ی ئه‌رستۆ ده‌رده‌بڕی که‌ ده‌لێ: نه‌زه‌ربازان به‌ ته‌ماشا کردنی درامای مه‌م Ùˆ زین، دلبه‌ران ده‌گرین Ùˆ هه‌مده‌ردان به‌ده‌ردی ئه‌وان ده‌که‌ن سه‌Ùایێ.
به‌ زیندوو کردنه‌وه‌ به‌ ئایدیالکردنی مه‌م Ùˆ زین، ‌ خانی وه‌لامی گه‌وره‌ترین بیربه‌ندی [ئیشکالی] نه‌ته‌وه‌یی ده‌داته‌وه‌: گرÙتی سه‌رکرده‌. خانی ده‌ری ده‌بڕی که‌ سه‌رکرده‌ عاشقه‌کانن. به‌ وانه‌شه‌وه‌ که‌ میژووشیان کوێرکراوه‌ته‌وه‌و له‌ بیر کراون Ùˆ ته‌نانه‌ت تهومه‌تی خراپیشیان بۆ دروست کراوه‌. به‌لام له‌ ئه‌نجامگیری دواییدا خانی خۆی ئه‌و سه‌رکرده‌یه‌ که‌ خۆی بۆ گه‌له‌که‌ی ده‌خوازێ: سه‌رکرده‌ی Ùه‌لسه‌Ùه‌، قه‌له‌م، زانست، هونه‌ر، ئایین، ئه‌خلاق، به‌زه‌یی بۆ خه‌لک Ùˆ خۆشه‌ویستی خه‌لک Ùˆ باوه‌ربوون به‌ ØŒ له‌ شیکردنه‌وه‌یه‌کی سه‌ره‌تاییدا، کاتبه‌ندیی Ùˆ له‌رزۆکی ئه‌م ژیانه‌وسه‌روه‌ریی Ùˆ نه‌مریی چاکه‌و خۆشه‌ویستی، سه‌رکرده‌یه‌ک وه‌ک پرۆژه‌و ستراتیجی به‌ خۆشه‌ویستی زمانی کوردی ده‌ستپێده‌کاو له‌ خۆشه‌ویستی کچان Ùˆ کوڕانی عاشقی کوردا خۆی ده‌نوێنێ. گه‌ر کورد تا ئێستا گرÙتی سه‌رکردایه‌تی هه‌یه‌، له‌ به‌ر ئه‌وه‌یه‌ دوای سێسه‌د سال هێشتا خانی وه‌ک ئه‌و سه‌ر‌کرده‌ ستراتیجییه‌ ئینسانییه‌ Ùه‌یله‌سوÙه‌ی خۆی نه‌ناسیوه‌ Ùˆ نرخی Ú©ÙˆÚ•Ùˆ کچه‌ عاشقه‌کانی Ùˆ عه‌شقه‌که‌یان نازانێ.
ماڵپەری دەنگەکان
لهسهر هێڵ نییه
جوانة
لهسهر هێڵ نییه
پهڕهكان: 1