.
1- بەڕێوەبەری یانە Hemn Zanko لە کوردستان بە ئمێڵی ( hemn_kurdzhin@yahoo.com ) .. ژمارەی مۆبایل ( 07736993749 )
2- بهڕێوهبهری گشتی ( ReKaN ) له ئهوروپا به ئیمێڵی ( Rekan_uk@hotmail.com ) ، ژماره تهلهفوونی( 00447724242223) .
پهڕهكان: 1
هه‌ندێ‌ ورده‌كاریی Ùˆ تێبینی له‌به‌كارهێنانی مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ له‌ڕێزمانی كوردیدا/ به‌شی دووه‌م Ùˆ كۆتایی
ئه‌Øمه‌د هیرانی
4Ù€ سه‌ر/ به‌هۆی Ùۆنیمی Ù€ ه‌ Ù€ كه‌ وه‌ك ئاوه‌ڵÙرمانی شوێن یان وه‌ك ناوێكی گشتی وه‌ربگرین، ده‌گۆڕێت بۆ ناوێكی واتایی Ùˆ ده‌بێت به‌ (سه‌ر) له‌ڕسته‌دا وه‌ك: سه‌ره‌ بگرن بۆ ئازوقه‌وه‌رگرتن لای Ùرۆشیاره‌كه‌.
ئه‌م ناوه‌ گشتیه‌ به‌هۆی مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ كه‌ دێته‌ پاڵی ده‌گۆرێت بۆ واتایه‌كی تر، وشه‌یه‌كی نوێ‌ په‌یدا ده‌بێ‌ ده‌گوترێ‌ Ù€ لاسه‌ره‌ Ù€ لاسه‌ره‌ش ناوی خشلێكه‌ بووكه‌كان Ùˆ ژنان پێوه‌ ده‌نازن كه‌ به‌خۆی وه‌ده‌كه‌ن. له‌ڕسته‌دا وه‌ك:
أ ـ بازن و سنجاق و لاسه‌رو پاوان، زه‌مانی جاران له‌ زێر دروستده‌كران.
ب ـ نه‌سرین داوای كرمه‌ك و لاسه‌ره‌ ده‌كات له‌ ده‌زگیرانی.
5Ù€ په‌ڕ/ به‌واتای كاغه‌ز یان Ù€ قاقه‌ز Ù€ دێت، به‌هۆی مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ ده‌بێت به‌ :
ـ لاپه‌ڕ ـ واتا ـ گۆشه‌گیر ـ كه‌واته‌ ناوه‌كه‌ی گۆڕی ب ۆئاوه‌ڵناو له‌ڕسته‌دا وه‌ك:
أ ـ ئازاد هه‌میشه‌ لاپه‌ڕ داده‌نیشێ‌.
ده‌بێ‌ ئه‌و راستیه‌ش Ùه‌رماۆش نه‌كرێ‌، وشه‌ی Ù€ په‌ڕ Ù€ به‌هۆی Ùۆنیمی Ù€ ه‌ Ù€ ده‌كرێت به‌ ناوێكی تر Ù€ په‌ڕه‌ Ù€ په‌ڕه‌كردنیش كارێكه‌ به‌كاری په‌ڕه‌كاری راده‌بێ‌، واتا لۆكه‌ په‌ڕه‌ ده‌كات بۆ Ù„ÛŽÙ Ùˆ دۆشه‌ك Ùˆ بالیÙØŒ كاتێ‌ مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ ده‌چێته‌ پاڵا Ù€ په‌ڕه‌ Ù€ ده‌گوترێت Ù€ لاپه‌ڕه‌، ناوه‌كه‌ی Ú¯Û†Ú•ÛŒ بۆ واتایه‌كی تر Ùˆ ناوێكی تازه‌، له‌ڕسته‌دا وه‌ك:
ب ـ سه‌یری لاپه‌ڕه‌ی ژیانم بكه‌ی ئه‌وسا به‌ختی ره‌شم تێده‌گه‌ی
دره‌ختی ژینم گه‌ڵای وه‌ریوه‌ چونكه‌ به‌ده‌به‌ختی قه‌دی بڕیوه‌.
6Ù€ وشه‌كانی/ سوور، ره‌ش، ئاوه‌ڵناون به‌هۆی مۆرÙیمی Ù€ ه‌ Ù€ ده‌كرێن به‌ ناو Ù€ سووره‌ Ù€ ره‌شه‌، ئه‌م ناوانه‌ به‌هۆی مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ دیسان له‌واتا بنچینه‌یه‌كه‌یان لاده‌ده‌ن Ùˆ ده‌گۆڕێن بۆ واتایه‌كی ترو ØŒ وشه‌یه‌كی تازه‌، بۆ نموونه‌ له‌ڕسته‌دا وه‌ك:
أ ـ رووی خۆی نیشاندا شای سۆسه‌ن خاڵان
كه‌مكه‌م له‌گۆشه‌ی لای سیاماڵان.
سیا ـ به‌واتای ڕه‌ش دێت، كه‌ ئاوه‌ڵناوه‌، واتا لای ره‌شماڵان.
ب ـ پیاوه‌ كه‌ لاره‌شه‌ی له‌جه‌رگی هاتبوو كه‌ مرد.
لاڕه‌شه‌ ـ ناوی نه‌خۆشیه‌كه‌ تووشی جه‌رگ ده‌بێت.
ج ـ هه‌رمێ‌ لاسوره‌كان ده‌خۆین.
7Ù€ جانگ/ به‌واتای خام كه‌ ناوێكی گشتی به‌رجه‌سته‌یه‌، به‌هۆی مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ ده‌بێت به‌ Ù€ لاجانگ Ù€ به‌واتای لایه‌كی رووی مرۆڤدێت، له‌ڕسته‌دا وه‌ك:
أ ـ بابمرێ‌ تاجانگ هه‌رزانه‌، واتا خام هه‌رزانه‌.
ب ـ لاجانگی هیوا سوور هه‌ڵگه‌ڕاوه‌.
ج ـ بۆچی وا لاجانگت شین و مۆر بووه‌؟!
د ـ ره‌جیم لاجان و سه‌ری خستبوه‌ ناو هه‌ردوو له‌پی ده‌ستی.
لێره‌دا Ùۆنیمی Ù€ Ú¯ Ù€ له‌ وشه‌ی Ù€ لاجان Ù€ په‌ڕیو، به‌ڵام مه‌به‌ستی هه‌ر Ù€ لاجانگ (Ù€ ه‌) جگه‌ له‌وه‌ش Ù€ لاجان Ù€ ناوی شارێكی كوردستانه‌ له‌ ئێران كه‌ ئه‌م باسه‌ به‌سه‌ریدا پره‌كتیك ده‌بێ‌...!ØŸ
چه‌ندها وشه‌ی تر له‌و بابه‌ته‌ هه‌ن، وه‌ك: [رێ‌ ـ لارێ‌، دێ‌ ـ لادێ‌، لێو ـ لالێو، ته‌نیشت ـ لاته‌نیشت، پاڵا ـ لاپاڵا، ته‌ریك ـ لاته‌ریك، بار ـ لابار ...هتد]
ئه‌گه‌رچی مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ ئه‌ركی ئاوه‌ڵكار بنوێنێ‌ له‌ زۆر وشه‌ Ùˆ ڕسته‌دا، به‌ڵام هه‌ر كاتێ‌ كه‌وته‌ پاڵناوێ‌ یان ئاوه‌ڵناوێ‌ كه‌ ده‌بێته‌ Ù‡Û†ÛŒ گۆڕینی چه‌مكی واتای وشه‌كه‌، ئه‌وا له‌و Øاله‌ته‌دا ده‌وری پێشگر ده‌بینێ‌ وك پێشگره‌كانی تری ناو زمان، نموونه‌ وه‌ك:
به‌یادی خاڵی لالێوی به‌دایم دڵا ئه‌ناڵێنێ‌
به‌ڵێ‌ سه‌رسه‌خت Ùˆ بێچاره‌م له‌مردن Ùره‌م پێچوه‌
چواره‌م / مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ڕاناوه‌ كه‌سیه‌ لكاوه‌كاندا:.
له‌و Øاله‌ته‌دا مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ گرێیه‌كی ئاوه‌ڵÙرمانی شوێنی دروست ده‌كات، له‌هه‌مان كاتدا ده‌بێته‌ ته‌واوكه‌ری ڕاناوه‌ لكاوه‌كان، گرێیه‌كانیش وه‌ك:
[لام ـ لامان ـ لات ـ لاتان ـ لایان ـ لاو]
1ـ لام له‌ڕسته‌دا وه‌ك:
أ ـ له‌لام ته‌ختی سوله‌یمان بۆیه‌ ئه‌یبرد به‌ ئاسمان
بزانن سه‌لته‌نه‌ت بایه‌ به‌قال نابێ‌ له‌ ئینسانا
ب Ù€ یاكه‌یÙت لایه‌ لای خۆی گومكردووه‌
لام وایه‌ زامت نه‌سره‌وتۆته‌وه‌.
2ـ لامان ـ له‌ڕسته‌دا وه‌ك:
أ ـ راستت ده‌وێ‌، له‌رێی راستی لامان داوه‌.
ب ـ ئه‌مشه‌و لامان بمێنه‌وه‌.
3ـ لات ـ له‌ڕسته‌دا وه‌ك:
أ ـ هه‌میشه‌ به‌نده‌ی ئاره‌وزووی خاوی
یه‌كسانه‌ له‌لات چاكی به‌د ناوی
ب ـ له‌تله‌تمكه‌ن بمكوژن هه‌ر ناچارم كه‌ بێمه‌لات.
4ـ لاتان ـ له‌ڕسته‌دا وه‌ك:
Ø£ Ù€ ره‌Ùیقان من ئه‌وا رۆییم له‌لاتان
سه‌رم قه‌لغانه‌ بۆ تیری قه‌زاتان
ب ـ ته‌نها دوو رۆژ لاتان ده‌مێنمه‌وه‌ و راده‌بورم.
5ـ لای/ له‌ڕسته‌دا وه‌ك:
أ ـ گه‌ر له‌ڕێی راستی لای داوی تاوان
بگره‌ شوێن پێی كرده‌وه‌ی پیاوان
ب ـ به‌عاشق كوژی ناوی به‌دناوه‌
ترسی لای خواشی ناوه‌ به‌لاوه‌
6ـ لایان/ له‌ڕسته‌دا وه‌ك:.
ئارووی دوی و جود سۆزیاگ ئه‌وێ‌
نیه‌ له‌لایان هیچ رۆژو شه‌وێ‌
7ـ لاو/ له‌ڕسته‌دا وه‌ك:
أ ـ لاو وایه‌ كه‌ من ناتناسم؟!
ب ـ لاو دا بۆ كاملا؟!
پێنجه‌م/ Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ئاوه‌ڵناوی نیشانه‌دا:
مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ له‌و باره‌شدا، ده‌بێته‌ ته‌واوكه‌ری ئاوه‌ڵناوی نیشانه‌، سه‌ره‌ڕای كه‌ به‌كاری ئاوه‌ڵكاریه‌تی خۆی هه‌ڵده‌ستێ‌، وه‌ك:
[له‌ملا ـ له‌ولا ـ له‌مه‌ولا ـ له‌وه‌ولا ـ له‌ئه‌ملا ـ له‌ ئه‌ولا].
1ـ له‌ملا ـ له‌ئه‌ملا ـ له‌ڕسته‌دا وه‌ك:
أ ـ په‌ری له‌م لا هات و له‌ولا ده‌رچوو ـ له‌ئه‌ملا هات و له‌ئه‌وده‌رچوو.
ب ـ ئێستای ده‌سته‌مل له‌گه‌ڵا له‌مه‌ولای
مارای Ùˆ ئیستقبال له‌ Øاڵا یه‌كسانه‌ لای
ج ـ له‌ولاوه‌ ده‌بێ‌ بێی بۆ سه‌ردانمان.
گرێیه‌كانی [له‌ملا ـ له‌ولا ـ له‌مه‌ولا ـ له‌وه‌ولا]، هه‌ندێ‌ له‌نووسه‌رانی كورد واراهاتوون كه‌بنووسن : له‌ئه‌ملا ـ له‌ئه‌ولا ـ له‌ئه‌مه‌ولا ـ له‌ئه‌وه‌ولا...
ئه‌مه‌یان هه‌رچه‌نده‌ كه‌نووسینه‌كه‌ی خۆمان به‌راست Ùˆ ره‌وانتر ده‌زانم، به‌ڵام ئه‌مه‌ زۆر گرنگ نیه‌، چونكه‌ كێشه‌ی ئێمه‌ له‌مه‌ڕ Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ یه‌ نه‌ك رێنوس.
شه‌شه‌م/ Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ڕاناوی نادیارو ئاوه‌ڵناوی ژماره‌و ئاوه‌ڵناوی پرسدا:
Ø£ Ù€ Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ڕاناوی نادیاردا:.
Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ڕاناوه‌ نادیاره‌كاندا له‌ دوو شێوه‌ی جیاوازدا خۆی ده‌سازێنێ‌ له‌گه‌ڵیاندا، Øاله‌تی یه‌كه‌م ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئه‌و مۆرÙیمه‌ Ù¾ÛŽØ´ ڕاناوه‌كان ده‌كه‌وێت، به‌ڵام به‌هۆی ئامرازی په‌یوه‌ندی Ù€ ÛŒ Ù€ نموونه‌ وه‌ك: [لای هه‌موو، لای گشت، لای هه‌ر، لای زۆر، لای هه‌ندێ‌، لای هیچ، لای چه‌ند، لای چ، لای كه‌م...تر].
له‌باری دووه‌میشدا دوای ڕاناوه‌ نادیاریه‌كان به‌ده‌رده‌كه‌وێت ... له‌هه‌ر دوو باریشدا Ù…Û†Ú•Ùیمه‌كه‌ ده‌بێته‌ Ù‡Û†ÛŒ دروستبوونی گرێیه‌كی ئاوه‌ڵناوی، جگه‌ له‌وه‌ی كه‌ له‌ ئه‌ركی ئاوه‌ڵكاری ناكه‌وێت، ده‌بێـه‌ ته‌واوكاریش له‌ دروستكردنی گرێیه‌كانیشیدا له‌ زۆربه‌ی زۆریاندا له‌هه‌ردوو Øاڵه‌تدا ئامرازی په‌یوه‌ندی Ù€ له‌ Ù€ هاوبه‌شه‌ له‌گه‌ڵیاندا، له‌ پێشه‌وه‌ی ڕسته‌كانیش دێت، بۆ نموونه‌ وه‌ك:
1ـ هه‌موو لا ده‌زانین كه‌ قه‌ومی كورد ـ ماد ـ بوینه‌.
2ـ تكام له‌گشت لاكرد قبولیان نه‌كرد بچمه‌ ژوورێ‌.
3ـ زۆر لا گه‌ڕاوم، له‌ خۆم سه‌رگه‌ردانتر نه‌دۆزیه‌وه‌.
4ـ هیچ لا نه‌ما له‌دوات نه‌گه‌رێم.
5ـ چه‌ند لا گه‌ڕاوم له‌شاری كۆیه‌م خۆشتر نه‌دیوه‌.
6ـ بۆ هه‌ر لایێ‌ بڕۆم هه‌ر سه‌رگه‌ردانم.
7ـ چ لا نه‌ما بۆ نه‌گه‌رێم.
8ـ هه‌ندێ‌ لا قسه‌و كرداریان یه‌كنیه‌.
نیگایه‌ك/ له‌سه‌رجه‌م ڕسته‌كانی سه‌ره‌وه‌دا مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ شوێنی ناوێك یان ڕاناوێكی گرتۆته‌وه‌ بۆ نموونه‌ [چه‌ند شار گه‌ڕاوم له‌كۆیه‌ خۆشترم نه‌دیوه‌]ØŒ كه‌واته‌ له‌هه‌موویاندا باسكراوه‌ واتا [مه‌وسوÙه‌].
نیگایه‌كی تر/ له‌ رێساو یاسای رێزمانی هه‌ر زمانێكدا، هه‌وڵده‌درێ‌ له‌داڕشتنی ڕسته‌دا شتی لاوه‌كی لاببرێت Ùˆ ڕسته‌كه‌ كورتبێ‌، زمانی ئێمه‌ش ئه‌و خاسیه‌ت Ùˆ تایبه‌تمه‌ندییه‌ی پێوه‌ دیاره‌و هه‌ڵده‌گرێ‌، چونكه‌ له‌ داڕشتنی ڕسته‌كانی له‌مه‌وبه‌ر، ڕاناوه‌ لكاوه‌كان له‌ جغزی به‌كارهێنایاندا Ùڕێدراون، واتا له‌دوای هه‌ر Ù…Û†Ú•Ùیمێكی Ù€ لا Ù€ له‌و رستانه‌ی رابردوودا ده‌مانتوانی كه‌ ڕاناوه‌ لكاوه‌كانیش له‌گه‌ڵا گرێیه‌ ئاوه‌ڵناوه‌كان بنووسین، واتا ده‌توانرا بنووسرێت [تكام له‌هه‌موو لایان كرد، قبولیان نه‌كرد بچمه‌ ژورێ‌] به‌كاربردنی ئه‌و گرێ‌ ئاوه‌ڵناویانه‌ له‌ Øاڵه‌تی یه‌كه‌میشدا هه‌ر به‌هه‌مان شێوه‌ ده‌بێت وه‌ك:
1ـ لای هه‌موو كه‌س روونه‌ كه‌ گۆی زه‌وی به‌ده‌وری خۆردا ده‌سورێته‌وه‌.
2ـ لای گشت ئاشكرایه‌ كه‌ كورد به‌كۆیله‌یی و ژێر ده‌ستی رازی نیه‌.
3ـ لای هیچ كه‌س نهێنی خۆت مه‌دركێنه‌.
4ـ لای هه‌ندێ‌ وایه‌ كه‌ ژیان خواردن و خه‌وه‌.
5ـ پرست لای زۆره‌و نهێنی لای یه‌كێ‌ دانێ‌.
وه‌ك بۆمان ده‌رده‌كه‌وێ‌ كه‌ مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ڕاناوه‌ نادیاره‌كاندا ده‌بێته‌ Ù‡Û†ÛŒ دروستبوونی وشه‌یه‌كی لێكدراو كه‌ Ù¾ÛŽÛŒ ده‌ڵێن Ù€ گرێی ئاوه‌ڵناوی Ù€ ب Ù€ مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ئاوه‌ڵناوی ژماره‌دا:
یه‌كگرتنی Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ئاوه‌ڵناوی ژماره‌دا، ده‌بێته‌ Ù‡Û†ÛŒ دروستبوونی ئاوه‌ڵناوێكی لێكدراو، له‌سه‌ر كاری ئاوه‌ڵكاریه‌كه‌شی ده‌مینێ‌ وه‌ك: [یه‌كلا Ù€ دوولا Ù€ سێلا Ù€ نۆلا Ù€ Øه‌وتلا Ù€ سه‌دلا Ù€ هه‌زارلا...]
باهه‌ندێ‌ ڕسته‌ بخه‌ینه‌ پێش چاو بۆ ئه‌مانه‌، وه‌ك:
1ـ گوریس به‌یه‌ك لا نه‌ده‌گه‌یشته‌وه‌یه‌ك، ئه‌و داوای دوولام لێده‌كات.
2ـ نهێنی لای یه‌كێ‌ دابنێ‌ و پرست لای هه‌زار.
3ـ لایه‌كمان ئاوه‌و چوارلاشمان ئاگر، هه‌ستین ئاوه‌كه‌ ده‌مانبا، دانیشین ئاگره‌كان ده‌مانسوتێنن.
4Ù€ له‌دوولا مه‌ست Ùˆ Øه‌یرانم به‌قووه‌ی جه‌ز به‌ نازانم
نه‌قوربانی سه‌رو گه‌ردن نه‌قوربانی له‌بانت بم
ئاوه‌ڵناوه‌ ژماره‌ییه‌كانی تریش له‌سه‌ر هه‌مان رێچكه‌ و شێوه‌ دا له‌ڕسته‌دا به‌كار ده‌برێن.
پۆزش/ كه‌ سه‌رنج ئه‌ده‌ینه‌ ئاوه‌ڵناوی ژماره‌ Ù€ یه‌ك Ù€ دوای Ù…Û†Ú•Ùیمه‌كه‌ دێت وه‌ك ڕسته‌كانی 2Ù€ 3Ù€ ئه‌و دیارده‌یه‌ له‌ئاوه‌ڵناوه‌ ژماره‌كانی تر كه‌متر به‌رچاو ده‌كه‌وێ‌ .. ئامرازی په‌یوه‌ندی Ù€ ÛŒ Ù€ ده‌كه‌وێته‌ نێوان Ù€ مۆرÙیمه‌كه‌ Ùˆ ئاوه‌ڵناوه‌ ژماره‌ییه‌كان وه‌ك:
1ـ لای سه‌د كه‌س باسم كردووی به‌باشی.
2ـ شه‌و لای دوو براده‌ر مامه‌وه‌ تا دره‌نگانێ‌..
ج Ù€ مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ئاوه‌ڵناوی پرسدا:.
مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ كه‌ له‌دوای ئاوه‌ڵناوه‌ پرسه‌كاندا دێت. دیسان وه‌ك باسیكراوه‌ واتا Ù€ موصو٠ـ خۆی ده‌نوێنێ‌ Ùˆ ده‌رده‌خات، واتا له‌بری ناوێ‌ دێته‌كایه‌وه‌ Ùˆ به‌كاردێت، ئه‌و گرێیه‌ی كه‌ دروست ده‌بێت Ù€ گرێیه‌كی ئاوه‌ڵÙرمانیه‌، بۆ نموونه‌ له‌ڕسته‌دا پێشانی ئه‌ده‌ین وه‌ك:
أ ـ له‌كاملا هاتی و بۆ كاملا ده‌ڕۆی؟
له‌و ڕسته‌یه‌دا، له‌ جێی Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ ده‌توانین ناوی Ù€ شار Ù€ گوند Ù€ گه‌ڕه‌ك Ù€ ماڵا ... یان هه‌ر ناوێكی تر به‌كار ببه‌ین ... كه‌واته‌ (باسیكراوه‌)ØŒ واتا Ù€ مه‌وسوÙه‌ Ù€ كه‌وابێ‌ ئه‌توانرێ‌ بنوسرێ‌: له‌كام گوند هاتی Ùˆ بۆ كام شار ده‌ڕۆی؟
كه‌واته‌ [كاملا] گرێیكی ئاوه‌ڵÙرمانی شوێنیه‌...
ب ـ
1ـ كاملا هه‌ڵده‌بژێری؟
2ـ كاملا ده‌خۆی؟
3ـ له‌كاملا ده‌نوی؟
له‌و نمونانه‌شدا مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ له‌بری ڕاناوێ‌ یان ناوێ‌ به‌كاربراوه‌.
كه‌واته‌ Ù€ باسیكراوه‌ Ù€ مه‌وسوÙØŒ بۆ زیاتر به‌دواداچون Ùˆ روونكردنه‌وه‌ یان كه‌ Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ له‌ ڕسته‌كاندا لابه‌ین Ùˆ هه‌ڵیگرین، ڕسته‌كان ئاوا ده‌نووسرێنه‌وه‌:
1ـ كامیان هه‌ڵده‌بژێری كراسه‌كه‌ یان پانتۆڵه‌كه‌؟
2ـ كامیان ده‌خۆی كه‌باب یان قۆزی؟
3ـ له‌كام ماڵا ده‌نوی ماڵی خۆت یان هی باوكت؟
ج Ù€ ماڵه‌كه‌ت له‌كاملایه‌؟ Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ له‌جێی ناوی گه‌ڕه‌ك ØŒ شار، كۆڵان Ù€ به‌كاربراوه‌.
د ـ چه‌ند لای گه‌ڕای؟
هـ ـ بۆ لای كێ‌ چووی؟
وـ هیچ لا نه‌ما بۆی نه‌گه‌ڕێم..
Øه‌وته‌م: مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ وه‌ك ئاوه‌ڵناوی لێكدراو خۆی ده‌رده‌خات؟!:Ù€
ئاشكرایه‌ به‌دووباره‌كردنه‌وه‌ی خودی هه‌ر وشه‌یه‌ك خۆی، ئاوه‌ڵناوێكی لێكدراو ده‌ڕسكێ‌ و پێكدێ‌ وه‌ك: [رێ‌ رێ‌ ـ پارچه‌ پارچه‌ ـ چین چین ...]
مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ گه‌رچی به‌و كرداره‌ش هه‌ڵده‌ستێ‌ Ùˆ راده‌بێت، به‌ڵام له‌كاری ئاوه‌ڵكاری خۆی ناوه‌ستێ‌ بۆ نمونه‌:.
[لالا ـ لابلا ـ لالایی ـ ....ند] له‌ڕسته‌دا وه‌ك:.
أ ـ له‌رۆیشتنا لالاده‌چم. واته‌ هه‌رجاره‌ی به‌لایه‌كا ده‌چم و ده‌كه‌وم.
ب ـ لابه‌لا سه‌ردانی خزمانم ده‌كه‌م. واتا ناوه‌ ناوه‌، كه‌مكه‌مه‌.
ج ـ له‌ سوچێك باغه‌كه‌دا لابه‌لا بۆ خۆم داده‌نیشتم..!
د ـ له‌كاری لابه‌لا خۆت تێهه‌ڵمه‌سوه‌...!
هـ ـ لالایی مه‌كه‌ نه‌له‌ژیان و نه‌له‌بیرو باوه‌ڕدا..؟!
گرێیه‌كانی [لالایی ـ لابه‌لا ـ لالا ...] گرێی ئاوه‌ڵناوی چۆنیه‌تین، كه‌ پێیان ده‌گوترێ‌ ـ ئاوه‌ڵناوی لێكدراو.
هه‌شته‌م/ مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا هه‌ندێ‌ پێشگرو پاشگره‌كاندا:Ù€
پێشتر له‌كاری داڕژاوا و پێشگرو پاشگر دواین كه‌ ده‌بنه‌ هۆی گۆڕینی چه‌مكی بنه‌ڕه‌تی واتای وشه‌.
بنه‌ڕه‌تی واتای وشه‌.
Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ كه‌ وشه‌یه‌كی پیاده‌و ئاماده‌كراوه‌ له‌زمانی كوردیدا، ئه‌و تایبه‌تییه‌ته‌ وه‌رده‌گرێت، له‌و Øاڵه‌ته‌دا Ù€ گرێیه‌كی ئاوه‌ڵÙرمانی دێته‌ ئاراوه‌. وه‌ك: (به‌لادا، وه‌لادا، به‌لاوه‌، وه‌لاوه‌، وه‌لاوه‌دا...تد) له‌ڕسته‌دا وه‌ك:Ù€
أ ـ له‌گه‌ڵا ده‌سڕێژه‌كه‌دا پیاوه‌كه‌ خست و كوشتی.
ب ـ نه‌خۆشییه‌كه‌ هیوای وه‌لا خست و كوشتی.
ج ـ له‌وه‌ به‌ولاوه‌ ئاگام لێی بڕا.
د ـ به‌عاشق كوژی ناوی به‌دناوه‌.
تری لای خواشی ناوه‌ به‌ولاوه‌.
ه ـ وورد وورد بۆ نێچیر چاو به‌نیگاو، ته‌كمان دا به‌لای كۆی ئاته‌شگاوه‌.
و ـ چاوت بیماری به‌ناو له‌سه‌ره‌.
پیاو كوشتن له‌لای بیمار خه‌ته‌ره‌.
ز ـ هه‌تا پاڵا به‌لای مه‌رگه‌وه‌ به‌سوێی زامانی سینه‌و جه‌رگه‌وه‌
بپاڕێینه‌وه‌ له‌لای خوامان به‌ڵكو بێته‌به‌ر گوڵی هیوامان
Ø Ù€ چوونه‌سه‌ر مانگ له‌لایه‌ن ئاده‌میزاد، هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌یه‌ك بوو به‌رامبه‌ر مێژوو.
نۆیه‌م / Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ئاوه‌ڵناوی Ù€ بێ‌ Ù€ دا:Ù€
وشه‌ی ـ بێ‌ ـ وه‌ك پێشگرێكی ئاوه‌ڵناوی كه‌ دێته‌ پێش هه‌ر وشه‌یه‌كی تر ئه‌وا ده‌بێته‌ هۆی داڕشتنی ئاوه‌ڵناوێكی هه‌میشه‌یی بۆ نموونه‌:
(بێباك، بێپرس Ù€ بێتام Ù€ بێخوێ‌ Ù€ بێنه‌وا Ù€ بێشه‌رم Ù€ بێخه‌م Ù€ بێكه‌س Ù€ بێپرته‌و بۆڵه‌ Ù€ بێÙیز Ù€ بێبه‌زه‌یی Ù€ بێده‌ست Ù€ بێگێڕمه‌و كێشه‌...تد)
له‌و وشانه‌و هه‌زارانی تردا، ئه‌گه‌ر ناون، یان ئاوه‌ڵناون، به‌هۆی پێشگری Ù€ بێ‌ Ù€ ئاوه‌ڵناوێكی هه‌میشه‌ییان داڕشتووه‌، له‌پاڵا ئه‌مه‌شدا وشه‌ی (بێ‌) له‌ قاوغی Ùرمانیشدا خۆی ده‌رده‌خات وه‌ك:
(ئه‌گه‌ر نه‌سرین له‌گه‌ڵم بێ‌ (بێت) ئێواره‌ ده‌ڕۆینه‌ پاركی مناره‌) له‌ هه‌ڵسو كه‌وتی زمانه‌وانیشدا وشه‌ی ـ بێ‌ ـ وه‌ك ناوێكی گشتی هاتووه‌ بۆ نموونه‌:
Ù€ له‌سه‌ر سینه‌ت ئه‌لÙÙˆ بێیه‌ یه‌كیان خۆخه‌و یه‌ك هه‌رمێیه‌
هه‌تا ده‌مرم ته‌مام پێیه‌
ب Ù€ با هه‌ناره‌كه‌ بۆ تۆبێ‌ Ùˆ بێیه‌كه‌ش بۆ من ... (بێ‌) وه‌ك ناوێكی به‌رجه‌سته‌. له‌ ڕسته‌ی Ù€ Ø£ Ù€ دا، وشه‌ی بێ‌ ناوه‌ بۆ Ùۆنیمی Ù€ ب Ù€ له‌ ئه‌لÙبادا. له‌ڕسته‌ی Ù€ ب Ù€ دا، Ù€ بێ‌ Ù€ یه‌كه‌م Ùˆ سێیه‌م Ùرمانه‌، به‌ڵام Ù€ بێ‌ Ù€ ÛŒ دووه‌م به‌واتا Ù€ به‌هێ‌ Ù€ كه‌ ناوێكی به‌رجه‌سته‌یی ساده‌یه‌، كه‌ له‌كاتێك هه‌ر شێلانی سه‌باره‌ت به‌ مۆرÙیمی Ù€ بێ‌ Ù€ یاخود ئاوه‌ڵناوی Ù€ بێ‌ Ù€ كه‌واته‌ مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ئه‌و پێشگره‌ ئاوه‌ڵناویه‌دا كه‌ دێته‌ پێشناوه‌كه‌ ده‌بێته‌ Ù‡Û†ÛŒ داڕشتنی ئاوه‌ڵناوێكی Ù€ داڕژاو Ù€ واتا گرێیه‌كی ئاوه‌ڵناوی دروست ده‌كات (بێ‌ لا) وه‌ك له‌ڕسته‌دا راستیه‌كه‌ ده‌رده‌كه‌وێ‌:Ù€
أ ـ بێ‌ لام ـ بێلایانم . له‌هه‌موو كارێكی رامیاریدا...!!
ب ـ بێ‌ لا نابم له‌كێشه‌ی نێوانیاندا.
ج ـ بێ‌ لا مه‌وه‌سته‌ ده‌رهه‌ق ناراستی و ناهه‌قی.
مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ هه‌ر كاتێ‌ Ù¾ÛŽØ´ ئه‌و ئاوه‌ڵناوه‌كه‌وت، ئه‌وا پێشگره‌كه‌ له‌ جغزی Ùرماندا (كار) خول ده‌خواته‌وه‌، وه‌ك:
1ـ هه‌رچه‌نده‌ خه‌ڵكت لابێ‌ (لابێت) هه‌ر دێمه‌لات.
2ـ هه‌ركه‌س كه‌ تۆی لابێ‌ هه‌ر سه‌ركه‌وتووه‌.
ده‌یه‌م: Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ڕاناوه‌ كه‌سییه‌سه‌ر به‌خۆكاندا:Ù€
په‌یوه‌ندی Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ڕاناوه‌ كه‌سییه‌ سه‌ربه‌خۆكاندا پێكدێ‌ له‌ڕێی ئامرازی په‌یوه‌ندی Ù€ ÛŒ Ù€ یه‌وه‌ له‌و باره‌دا گرێیه‌كی ئاوه‌ڵÙرمانی شوێن دروست ده‌بێ‌، وه‌ك:
1ـ لای من .
2ـ لای ئێمه‌.
3ـ لای تۆ.
4ـ لای ئێوه‌.
5ـ لای ئه‌و.
6ـ لای ئه‌وان.
له‌ ڕسته‌دا:
1ـ نیوه‌ڕۆ لای من میوانی
2ـ باشن لای خودا لای ئێمه‌ به‌ناو
3ـ هاوار له‌لای تۆ پولێ‌ ناهێنێ‌
تا ده‌ستی قودره‌ت چه‌رخت نه‌شكێنێ‌
4ـ شینم بێ‌ سنووره‌ زاریم بێ‌ (شوم)
لای تۆ هاوار مه‌و له‌ده‌ستی تۆمه‌
5ـ دێمه‌ لای ئێوه‌ داده‌نیشم
6ـ ئه‌مشه‌و لای ئه‌و ده‌مێنمه‌وه‌
7ـ چۆن گه‌یشتینه‌ لای ئه‌وان
یازده‌یه‌م/ Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا ڕاناوی خۆییدا:Ù€
ئه‌ركی Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ له‌گه‌ڵا راوه‌ خۆێیه‌كاندا وه‌ك ئه‌ركه‌كه‌یه‌تی له‌گه‌ڵا ڕاناوه‌ كه‌سییه‌ سه‌ربه‌خۆكاندا، یه‌كدیگیر ده‌بێ‌ به‌هۆی ئامرازی په‌یوه‌ندی Ù€ ÛŒ Ù€ یه‌وه‌ له‌ئه‌نجامدا چه‌ند گرێیه‌كی ئاوه‌ڵÙرمانی شوێنی دروست ده‌كات وه‌ك:
1ـ لای خۆم
2ـ لای خۆمان
3ـ لای خۆت
4ـ لای خۆتان
5ـ لای خۆی
6ـ لای خۆیان
با ئه‌مانه‌ له‌ ڕسته‌دا ده‌ربخه‌ین وه‌ك:
1ـ پاره‌كه‌ لای خۆم هه‌ڵگرتووه‌
2ـ ئه‌و پێشمه‌رگه‌یه‌ لای خۆمان ده‌بێت
3ـ ه‌رچی هه‌بوو لای خۆت گڵدایه‌وه‌
4ـ چی باشه‌ لای خۆتان پێی بڵێ‌
5ـ مامۆستاكه‌ لای خۆی دانام
6ـ گوایه‌ لای خۆیان ریز له‌یاسا ده‌نێن
دوازده‌م/ مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ له‌ هه‌ندێ‌ كاری لابه‌لاو جیاوازدا:Ù€
ئه‌و Ù…Û†Ú•Ùیمه‌ له‌زۆر ڕسته‌و گه‌لێ‌ شوێندا، كه‌ به‌رچاو ده‌كه‌وێ‌، یه‌ك مه‌به‌ست Ùˆ یه‌ك واتا نادا به‌ده‌سته‌وه‌، جگه‌ له‌مه‌ش له‌كاری ئاوه‌ڵكاری ده‌شۆڕێت. واتا له‌كاره‌ بنجییه‌كه‌ی لا ئه‌دا Ùˆ ده‌ست به‌ردار ده‌بێ‌ بۆ نموونه‌ وه‌ك:Ù€
1ـ لامدا ماڵیان به‌میوانی
2Ù€ ئه‌وه‌ی گرÙته‌ له‌رێگه‌كه‌دا لامدا
گرێی Ù€ لامدا Ù€ له‌ ڕسته‌كاندا دووجار به‌رچاو ده‌كه‌وێ‌، هه‌ریه‌كه‌ی به‌ واتایه‌كی تایبه‌ت جیاواز له‌وتیرهاتووه‌. له‌ ڕسته‌ی یه‌كه‌مدا ئه‌وه‌ ئه‌دا به‌ده‌سته‌وه‌ كه‌ گشت كۆسپ Ùˆ ته‌گه‌ره‌و گرÙته‌كانم لابرد له‌رێگه‌دا. له‌ ڕسته‌ی یه‌كه‌مدا، به‌بێ‌ ئه‌و Ù…Û†Ú•Ùیمه‌ ده‌توانین ڕسته‌كه‌ به‌مشێوه‌یه‌ ده‌رببڕین (بوومه‌ میوانی ماڵیان) یان له‌ماڵیان بووم به‌ میوان . له‌ ڕسته‌ی دووهه‌مدا ئه‌ركی مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ وه‌ك ئاوه‌ڵÙرمانی نه‌ÙÛŒ (نه‌) خۆی ده‌رده‌خات، به‌بێ‌ ئه‌و Ù…Û†Ú•Ùیمه‌، ده‌توانرێ‌ ئه‌و راستییه‌ به‌شێوه‌یه‌كی تر ده‌رببڕێ‌ وه‌ك:
(ئه‌وه‌ی گرÙته‌ له‌رێگه‌تان نه‌مهێشت.)
3ـ ئه‌ی لاتی بێ‌ لات كه‌ من هاتمه‌ لات بێ‌ لامه‌به‌، لام لێ‌ بكه‌وه‌، تا جارێكی تر بێمه‌وه‌ لات، لات وا نه‌بێ‌ كه‌ منیش وه‌ك تۆ لاتم.
له‌و ڕسته‌ مه‌زنه‌دا هه‌شت كه‌ڕه‌ت مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ هاتییه‌، با نیگامان بخه‌ینه‌ سه‌ریان.
وشه‌ی Ù€ لات Ù€ ÛŒ یه‌كه‌م به‌واتای هه‌ژارو كه‌مده‌رامه‌ت هاتووه‌، كه‌واته‌ له‌و وشه‌یه‌دا Ù€ مۆرÙیم Ù€ نییه‌، واتا له‌و شوێنه‌دا به‌ مۆرÙیم ئه‌ژمار ناكرێ‌، چونكه‌ وشه‌كه‌ له‌بنجدا به‌ Ù€ لا Ù€ ده‌سپێكراوه‌. واتا مه‌به‌ستی سه‌ربه‌خۆ ئه‌دات به‌ ده‌سته‌وه‌ كه‌ به‌مانای هه‌ژارو كڵۆڵا دێت.
وشه‌ی ـ لات ـ ی دووه‌م به‌واتای پارچه‌ زه‌وی یان خاك هاتووه‌، له‌مه‌شدا ـ لا ـ بنجیه‌ له‌وشه‌كه‌دا.
وشه‌ی Ù€ لات ــ ÛŒ سێیه‌م، Ù€ لا Ù€ مۆرÙیمه‌، چونكه‌ هاتۆته‌ سه‌ر ڕاناوی لكاوی Ù€ ت Ù€ بۆ كه‌سی دووه‌می دوێنه‌.
وشه‌ی Ù€ بێ‌ لا Ù€ لێره‌شدا مۆرÙیمه‌، چونكه‌ ئاوه‌ڵناوی Ù€ بێ‌ Ù€ هاتۆته‌ به‌رده‌م كه‌واته‌ به‌هه‌ردووكیان مۆرÙیمه‌كه‌ Ùˆ ئاوه‌ڵناوه‌كه‌ Ù€ ئاوه‌ڵناویان داڕشتووه‌.
وشه‌ی Ù€ لام Ù€ لێره‌شدا Ù€ لا Ù€ مۆرÙیمه‌ چونكه‌ گرێیه‌كی دروستكردووه‌ وه‌ك پێشخۆی Ù€ لات Ù€ كه‌ (Ù…. ت) ڕاناوی لكاون.
لات Ù€ وه‌ك Ù€ لات Ù€ ÛŒ سێیه‌مه‌، كه‌ مۆرÙیمهâ
لهسهر هێڵ نییه
لات Ù€ وه‌ك Ù€ لات Ù€ ÛŒ سێیه‌مه‌، كه‌ مۆرÙیمه‌ له‌گه‌ڵا ڕاناوی كه‌سی لكاودا لات Ù€ ئه‌مه‌شیان هه‌ر گرێیه‌ك وه‌ پێشخۆی.
لات ـ ی كۆتایی ئه‌مه‌یان هه‌ر به‌واتای ـ لاتی ـ یه‌كه‌م هاتووه‌.
4Ù€ بلا بۆ كونده‌ بۆ بێ‌ Ù…Ùتی مشك Ùˆ ماری كه‌ندووێ‌
له‌و هۆنراوه‌دا مۆرÙÙ…ÛŒ Ù€ لا Ù€ له‌وشه‌ی Ù€ بلا Ù€ له‌مانا راسته‌قینه‌كه‌ی لایداوه‌ كه‌ ئاوه‌ڵكارییه‌، ئه‌مه‌ش به‌هۆی پێشگری Ù€ ب Ù€ ه‌وه‌یه‌، مۆرÙیمه‌كه‌ Ùˆ پێشگره‌كه‌ به‌هه‌ردووكیان واتای Ù€ ده‌با Ù€ ده‌گه‌یه‌نن، ئه‌مه‌شیان له‌ڕێژه‌ی ئه‌مری نا ئاشكرا به‌كارده‌برێت له‌ڕێزماندا وه‌ك (ده‌باچی نه‌بووه‌ ببێ‌).
نموونه‌ی تر وه‌ك: (ده‌با خه‌م و مه‌ینه‌ت له‌وه‌ش زیاتر هێرشم بۆ بێنن من هه‌ر رێی كوردایه‌تی به‌رناده‌م)
نموونه‌ی تر: (ده‌با بمرین له‌بۆخۆمان له‌داخی پیره‌ دونیاێی ئه‌وه‌ی مه‌ردو ئه‌وی پیاوه‌ له‌راستی چاكی بۆ نایی)
5ـ وه‌نه‌وشه‌ وه‌ك من شین پۆشه‌ گه‌ردنی كه‌چكردووه‌ خامۆشه‌
به‌هاری له‌لا ناخۆشه‌ ماته‌مه‌ ده‌گرێ‌ و به‌ په‌رۆشه‌
بۆ كوردی بێكه‌سی هه‌ژار
6ـ به‌بێ‌ لام و جیم وتی باشه‌!؟
لێره‌ مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ نه‌ئاوه‌ڵكاره‌، نه‌مۆرÙیمه‌، نه‌پێشگره‌، به‌ڵكو وه‌كو ناوێك هاتووه‌ بۆ ناو نانی Ùۆنیمی Ù€ Ù„ Ù€ واتاكه‌ش ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێ‌ بێ‌ ئه‌وه‌ی بڵێ‌ (له‌به‌ر Ú†ÛŒ Ùˆ بۆچی).
سێزده‌م/ ئه‌و چاوگانه‌ی به‌ مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ ده‌ستپێده‌كه‌ن:Ù€
مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ له‌چاوگه‌ داڕژاو لێكدراوه‌كاندا؟
ئاشكرایه‌، كه‌ چاوگ له‌ڕووی بنجی و دروستبوونه‌وه‌، كه‌ زاناو پسپۆڕانی زمان ئاشكرا ده‌ریانخستووه‌، ده‌كرێن به‌ سێ‌ گروپی جیا جیا وه‌ك:
أ ـ چاوگه‌ بنجییه‌كان
ب ـ چاوگی داڕژاو.
ج ـ چاوگی لێكدراو.
ده‌بێ‌ ئه‌وه‌ش بزانین كه‌ چاوگه‌كان به‌تێكڕایی ناونین، به‌ڵام تێكڕا هه‌ڵگری واتای ناوی واتایین ئینجا ساده‌، داڕژاو یان لێكدراو بێت. هه‌ر بۆیه‌ش ناونراون به‌چاوگ چونكه‌ سه‌رچاوه‌ن بۆ دروستبوونی هه‌زاره‌ها وشه‌ له‌ناو، ئاوه‌ڵناو... جگه‌ له‌وه‌ی كه‌ تایبه‌تییه‌تی ناو هه‌ڵده‌گرن له‌ڕسته‌دا هه‌موو ئه‌ركه‌كانی ناو ده‌بینن وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌ ده‌بێته‌: بكه‌ر Ù€ به‌ركار، ته‌واوكه‌ری راسته‌وخۆ، ته‌واوكه‌ری ناو، ته‌واوكه‌ری به‌یاریده‌، ته‌واوكراو Ùˆ ته‌واوكه‌ر، میانه‌ی چاوگ Ùˆ ناو زۆر Ùره‌یه‌، چونكه‌ چاوگ سه‌رچاوه‌ی وه‌رگرتنی Ùرمان Ùˆ هه‌موو تاÙه‌كانیه‌تی، له‌گه‌ڵا ئه‌وه‌شدا گه‌ردان ده‌كرێت Ùˆ هه‌موو ده‌م Ùˆ ڕێژه‌كانی لێ‌ په‌یدا ده‌بێ‌ Ùˆ سه‌رهه‌ڵئه‌دات.
له‌ڕووی به‌كاربردن Ùˆ كرداریشیاندا، چاوگه‌كان ده‌بن به‌ تێپه‌ڕو تێنه‌په‌ڕ، ئه‌وه‌ی جێی باس Ùˆ لێدوانی ئێمه‌ به‌ لێره‌دا تیشك خستنه‌سه‌ر مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ یه‌، تا ئاشكرابێ‌ كه‌ ئه‌و مۆرÙیمه‌ چه‌نده‌ رۆلێكی سه‌ره‌كی ده‌بینێ‌ له‌رووی رێزمانیه‌وه‌، Ú†ÛŒ وه‌ك چاوگێكی سه‌ربه‌خۆ كه‌ به‌و مۆرÙیمه‌ ده‌سپێده‌كات Ùˆ Ù¾ÛŽÛŒ ده‌گوترێ‌ چاوگی Ù€ بنجی Ù€ Ú†ÛŒ له‌گه‌ڵا ئه‌و چاوگانه‌ی كه‌ Ù¾ÛŽÛŒ ده‌ڵێن داڕژاو یان لێكدراو.
كه‌واته‌ با له‌درزی دروستبوونی چاوگه‌كانه‌وه‌ كاریگه‌ری مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ ئه‌نجام بده‌ین:
Ø£ Ù€ چاوگه‌ بنجییه‌كان: ئه‌و چاوگانه‌ن كه‌ له‌بنجدا له‌زماندا چه‌سپیون وه‌ك كه‌ڕسته‌یه‌كی ئاماده‌كراو، هه‌موو چاوگه‌كانیش كۆتاییان به‌Ùۆنیمی Ù€ Ù† Ù€ دێت كه‌پێی ده‌گوترێ‌ Ù€ نونی چاوگ Ù€ دیاركردنی واتا ناونانی جۆری چاوگه‌كه‌ش به‌و Ùۆنیمه‌ ده‌بێت كه‌ Ù¾ÛŽØ´ نوونه‌كه‌ كه‌وتووه‌، چاوگه‌كه‌ هه‌ر به‌وه‌ ناوزه‌د ده‌كرێ‌ وه‌ك:
1Ù€ چاوگی ئه‌لÙÛŒ: خزان. دڕان. رژان. رمان. سوتان. قه‌ومان ... تد.
2ـ چاوگی ئائی: خستن. چێشتن. شووشتن. رشتن. كرۆشتن... تد.
3Ù€ چاوگی یائی: بڕین. كڕین. Ùڕین. سڕین...تد.
4ـ چاوگی دالی: خوێندن. بردن. مردن. بردن. باراندن...تد.
5ـ چاوگی واوی: گروون. جوون. چوون. دروون. بوون...تد.
هه‌ر بۆیه‌ش پێیان ده‌گوترێ‌ Ù€ بنجی Ù€ چونكه‌ هیچ زیاده‌یه‌ك نه‌هاتۆته‌ پاش Ùˆ پێشیان.. كه‌واته‌ بالا بكه‌ینه‌وه‌ لای مۆرÙÙ…ÛŒ Ù€ لا Ù€ تا بزانین كه‌ چاوگی بنجی هه‌یه‌ به‌ Ù€ لا Ù€ ده‌سپێبكات یا نا، بۆ ئه‌مه‌ ده‌ڵێم:
هه‌رچه‌نده‌ كۆشام Ùˆ كردم Ùˆ سه‌رچاوه‌ی زۆرم پشكنی، له‌و چاوگانه‌ی خواره‌وه‌ زیاترم بۆ نه‌دۆزرایه‌وه‌، به‌ڵام كاریگه‌ری ئه‌و مۆرÙیمه‌ له‌ داڕشتنی چاوگی Ù€ داڕژاو لێكدراو زۆر زۆر به‌رÙراوان Ùˆ Ùره‌یه‌، نموونه‌ی چاوگه‌كانیش وه‌ك:
1ـ لاوان، لاواندن، لاوانه‌وه‌،
بۆ تاÙه‌كانی: رابردوو، رانه‌بردوو، داخوازی...ØŸ
لاواندن ـ لاواند ـ ده‌لاوێنێت، بلاوێنه‌، بۆ ـ لاوانه‌وه‌ش ـ به‌مجۆره‌:
ـ لانه‌وانه‌ ـ لاوانییه‌وه‌ ـ ده‌لاوێنێته‌وه‌ ـ بڵاوێنه‌وه‌، له‌ په‌راوێزه‌كه‌شدا بۆ مانای ـ لاواندن ـ ده‌ڵێ‌: مانای گریان به‌ناسۆره‌وه‌.
رای منیش به‌رامبه‌ر كتێبه‌كه‌ و، دوو چاوگه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌:
أ ـ كتێبه‌كه‌ به‌ نرخ و به‌هاداره‌، چونكه‌ زۆربه‌ی هه‌ره‌ زۆری چاوگه‌كانی زمانی كورد ـ له‌ناویدا گه‌ڵاڵه‌ بووه‌، به‌ڵام كه‌م و كورتیشی له‌وه‌دایه‌، كه‌ ئاماژه‌ی بۆ چاوگه‌كان نه‌كردووه‌، له‌ڕووی دروستبوونیانه‌وه‌، ئاشكراتر بڵێیم:
ـ بنجی داڕژاو لێكدراوی ـ تێكه‌ڵكردووه‌، هه‌روا له‌ڕووی به‌كاربردن و كرداردا، تێپه‌ڕو تێنه‌په‌ڕی دیار نه‌كردووه‌.
ب ـ به‌لای منه‌وه‌، هه‌ردوو چاوگی ـ لاواندن و لاوانه‌وه‌ ـ چاوگی داڕێژراون كه‌ هه‌ردوو چاوگه‌كه‌، له‌ڕووی كردارو به‌كاربردندا ـ تێپه‌ڕن.
له‌ بنجدا له‌ چاوگی تێنه‌په‌ڕی ـ لاوان ـ به‌هۆی ئامرازی ـ ئاندن ـ و پاشگری ـ ه‌وه‌ ـ كراون به‌ تێپه‌ڕ و داڕژاو.
ج ـ به‌ڵگه‌شمان ئه‌وه‌یه‌ له‌ ڕێژه‌ی هه‌واڵیدا ـ ئه‌خباری ـ ده‌ڵێین:
1ـ زاواكه‌ لاوا ـ رابردووی رووت.
2ـ زاواكه‌ لاواوه‌ ـ رابردووی ته‌واو.
3ـ زاواكه‌ لاوابوو ـ رابردووی دوور.
4ـ زاواكه‌ ده‌لاوا ـ رابردووی به‌رده‌وام.
5ـ زاواكه‌ ده‌لاوێت ـ رانه‌بردووی هه‌واڵی.
2Ù€ هه‌ردوو چاوگی Ù€ لاواندن Ùˆ لاوانه‌وه‌ Ù€ كه‌ مامۆستا ئاماژه‌ی پێداون، جاران له‌جێی وشه‌ی (مرتیه‌ Ù€ مه‌ڕسیه‌ی Ù€ عه‌ره‌بی به‌كاربراون، به‌ڵام له‌زۆربه‌ی هه‌رێمه‌كانی كوردستان Øاڵی Øازر به‌واتای، رازاندن Ùˆ رازاندنه‌وه‌ Ù€ دێت بۆ نموونه‌:
ده‌م بچووكی ، رووت ئاوێنه‌
گشت جیهانی تیا ببێنه‌
به‌ناز، خه‌نده‌، بیلاوێنه‌
له‌جه‌رگت دام تیری ناكام
سیبوو وه‌ری گوڵی هیوام
كه‌ ده‌تبینم ئه‌ی نێو نه‌مام
قرچه‌ی خوێن گڵپه‌ی بڕوام
داده‌پۆشێ‌ دنیای پڕ زام
ره‌Øمت بێ‌ زوو بگه‌ Ùریام
له‌ده‌ریای بێهۆشیا خنكام
جگه‌ له‌ نموونه‌ی رابردوو، وه‌ك ده‌ڵێی:
أ ـ بوكه‌كه‌ له‌ئارایشگه‌ ده‌لاوێنن!
ب ـ ئه‌وه‌نده‌ كوڕه‌كه‌ت مه‌لاوێنه‌وه‌.
جـ ـ خۆت بلاوێنه‌وه‌ (بلاوێنه‌) كاتێ‌ ده‌چی بۆ ئاهه‌نگ.
كه‌واته‌ Ùرمانه‌كانی (بیلاوێنه‌، مه‌لاوێنه‌، بلاوێنه‌وه‌) به‌واتای گریان Ùˆ ناسۆر نایه‌ن، به‌واتای (بیڕازێنه‌، داڕازێنن، مه‌ڕازێنه‌، بڕازێنه‌، بڕازێنه‌وه‌) هاتوون.
3Ù€ لاڵان Ù€ لاڵانه‌وه‌ Ù€ ئه‌م دوو چاوگه‌ش كه‌ به‌مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ ده‌سپێده‌كه‌ن مۆرÙیمه‌كه‌، بڕگه‌یه‌كی بنجی داگوتراوه‌ (چه‌سپاوه‌) له‌ وشه‌كه‌، به‌ڵام لابردن Ùˆ لادانی سه‌رتاپای وشه‌كه‌ لێكهه‌ڵده‌وه‌شێنێ‌، هه‌ردوو چاوگه‌كه‌ش به‌واتای Ù€ باران Ùˆ پاڕانه‌وه‌ Ù€ دێت، له‌رووی كردارو به‌كاربردنیشدا تێنه‌په‌ڕن وه‌ك له‌ڕسته‌دا:
أ ـ منداڵه‌كه‌ زۆر له‌باوكی لاڵایه‌وه‌ تا پاره‌ی بداتێ‌.
ب ـ سواڵكه‌ره‌كه‌ ده‌ڵاڵایه‌وه‌ بۆ دینارێ‌.
له‌زۆر ناوچه‌ش ـ لاڵان ـ لاڵانه‌وه‌ ـ به‌ واتای ـ بوران و بورانه‌وه‌ ـ دێت وه‌ك له‌ڕسته‌دا:
أ ـ نه‌خۆشه‌كه‌ له‌جێی خۆیدا لاڵایه‌وه‌.
ب ـ منداڵی ساوا به‌كۆكه‌ ره‌شه‌ ده‌لاڵێنه‌وه‌.
بـ چاوگه‌ دڕژاوه‌كان: چاوگه‌ بنجیه‌كان، به‌هۆی پاشگرو پێشگر كه‌ ده‌چنه‌ پاڵیان له‌واتای بنجی خۆیان و روخساریاندا ده‌گۆڕێن بۆ واتاو مه‌به‌ستێكی تر وه‌ك:
1ـ رزان، ده‌رزان، رازان، رازانه‌وه‌، مان، رامان، نان، هه‌ڵنان،...هتد.
3ـ بڕین، دابڕان، هه‌ڵبڕین، بڕینه‌وه‌، دابڕین...تد.
4ـ بوون، بوونه‌وه‌، هه‌ڵبوون، رابوون هه‌ڵبوونه‌وه‌...تد.
5ـ كردن، كردنه‌وه‌، هه‌ڵكردنه‌وه‌، راكردن، داكردن،...تد.
له‌خاڵی دووه‌می ئه‌و لێكۆڵینه‌وه‌یه‌دا، رۆڵی مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ ده‌رمانخستووه‌، وه‌ك پێشگر له‌گه‌ڵا هه‌ندێ‌ له‌چاوگه‌كاندا وه‌ك:
(لاچوون، لاكه‌وتن، لابردن، لادان، لاهاتن، لانان، لابوون...)
ئاشكرامان كردووه‌، كه‌ ئه‌و چاوگانه‌ی Ù€ مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ كه‌ هاتۆته‌ پێشیان گۆڕانێكی بنه‌ڕه‌تیان به‌سه‌رداهاتووه‌ له‌رووی واتاو روخساره‌وه‌. كه‌واته‌ مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ رۆڵا Ùˆ ده‌وری پێشگر ده‌بینێ‌ له‌م گۆڕانكارییه‌دا. ته‌نیا ئه‌وه‌نده‌ به‌س نییه‌ له‌و لێكۆڵینه‌وه‌یه‌دا، چونكه‌ Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ پتر له‌وه‌ هه‌ڵده‌گرێ‌، كه‌ تیشكی بخرێته‌سه‌ر Ùˆ رۆڵا Ùˆ ده‌وری بوزورگی زیاتر رونبكرێته‌وه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ ڕسته‌سازی Ùˆ پێكهێنانی ڕاسته‌ له‌و زمانه‌دا ده‌وری زۆر گرنگی هه‌یه‌، كه‌ خه‌ڵكانی هه‌ن تا ئێستا ده‌ركیان به‌و كاریگه‌رییه‌ نه‌كردووه‌، هه‌ر بۆیه‌ پێویسته‌ ژیرانه‌و هۆشمه‌ندانه‌ بۆی بچین Ùˆ له‌ته‌تره‌ بدرێت... با لێره‌وه‌ سه‌یری ئه‌م چاوگه‌ داڕژاوانه‌ بكه‌ین كه‌ به‌هۆی كاریگه‌ری ئه‌و Ù…Û†Ú•Ùیمه‌ رسكاون Ùˆ خزاونه‌ته‌سه‌ر خه‌رمانی ده‌وڵه‌مه‌ندی Ùˆ گه‌شه‌پێكردنی زمان Ùˆ هاتوونه‌ته‌ ئاراوه‌، وه‌ك:
(لێنان، لێدوان، لێگه‌ڕان، لێقه‌ومان، لێدان، لێبڕان، لێڕژان، لێچوون، لێپێچانه‌وه‌، لێخوڕین، لێگرتن، لێبوردن، لێپه‌ڕین...تد.)
Ù€ Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لێ‌ Ù€ له‌و چاوگه‌ داڕژاوانه‌دا له‌بنجدا هه‌ر Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ بووه‌، به‌ڵام له‌به‌ر پێویستی هه‌ڵس Ùˆ كه‌وتی زمانه‌وه‌ له‌بارو گونجاو له‌به‌ركارهێنانیدا به‌هۆی كاری میكانیزمی Ùیزیكی زمانه‌وه‌ ئه‌م گۆڕانكارییه‌ی به‌سه‌ر ئه‌و Ù…Û†Ú•Ùیمه‌دا هێناوه‌، ته‌نها له‌روخساره‌كه‌یدا كه‌ Ùۆنیمی Ù€ ا Ù€ بووه‌ به‌رێ‌ Ù€ به‌ڵگه‌ی ئه‌م گۆڕانكارییه‌ش به‌زه‌قی Ùˆ روونی له‌وشه‌كاندا دیاره‌و ره‌نگ ئه‌داته‌وه‌.
جگه‌ له‌وه‌ش له‌هه‌ر زمانێكی گیتیدا ـ هه‌ندێ‌ وشه‌ هه‌یه‌ ـ بۆ خزمه‌ت و په‌ره‌سه‌ندنی زمانه‌كه‌ له‌ هه‌ڵسو كه‌وتی زمانه‌وانیدا به‌رگی هه‌مه‌جۆر به‌پێی پێویست و پیكان و مه‌رامی زمانه‌كه‌ له‌گۆكردن و نووسیندا، روخسارو ناوه‌ڕۆكیان ده‌گۆڕێت، تا بۆ ئاسانكردنی ده‌ربڕین به‌سوكی و ره‌وانی له‌شایانی زماندا لاسه‌نگ نه‌بێ‌، وشه‌كه‌ پارسونگ ئه‌داته‌وه‌ كاتی پێویست به‌تایبه‌ت له‌زمانێكی وه‌كو ئینگلیزی ـ به‌ڵگه‌ی راستییه‌كه‌ش له‌وه‌دایه‌:
وشه‌ی ـ لێخوڕین ـ له‌گۆكردن و ده‌ربڕیندا ئاسانتر و له‌بارتره‌ له‌ ـ لاخوڕین ـ ، وشه‌ی ـ لێقه‌ومان ـ ئاسانتر و سوكتره‌ له‌ ـ لاقه‌ومان ـ وشه‌ی ـ لێبوردن ـ ئاسانترو ره‌وانتره‌ له‌ ده‌ربڕین و گوتندا له‌ وشه‌ی ـ لابوردن ـ ئیتر وشه‌كانی تریش له‌سه‌ر هه‌مان رێچكه‌و به‌هه‌مان ڕێژه‌ تاوتوێ‌ ده‌كرێن و له‌قه‌پان ئه‌درێن... دیارده‌كه‌ش ره‌وشێكی سروشتی زمانییه‌، نه‌ك له‌زمانی كورد ـ له‌زمانه‌كانی دنیا به‌گشتی.
جـ ـ چاوگی لێكدراو: ئه‌م چاوگانه‌ش بنجین به‌ڵام به‌هۆی وشه‌یه‌كی تری واتاداری سه‌ربه‌خۆ ئاوێته‌و یه‌كدیگیر ئه‌بێ‌ له‌گه‌ڵیدا، له‌ ئه‌نجامدا چاوگێكی لێكدراو سه‌ر هه‌ڵئه‌دا و په‌یدا ده‌بێ‌، كه‌ جیاوازه‌ له‌روخسارو ناوه‌ڕۆكدا له‌چاوگه‌ بنجیه‌كه‌ وه‌ك:
1ـ گۆشت برژان، دۆڕژان، دیوار ڕمان، چاوگێڕان، په‌له‌كردن... تد.
2ـ سه‌رخستن، ئاوڕشتن، ده‌ستگرتن، یه‌كگرتن،...تد.
3ـ گه‌نم كڕین، جه‌رگبڕین، ریشتاشین، خۆپێ‌ هه‌ڵواسین...تد.
4ـ له‌ پێكردن، ئیشكردن، ئابڕوبردن، كتێب خوێندن...تد.
5ـ به‌رگدروون، له‌ده‌ستچوون، شینبوون، پێتگروون...تد.
له‌چاوگه‌ لێكدراوه‌كانیشدا Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ ده‌وری سه‌ره‌كی Ùˆ ته‌واو ده‌بینێ‌ له‌ دروستبوونیاندا هه‌ر بۆ نموونه‌:
(چاولێكردن، پێ‌ لێخشاندن، پێ‌ لێ‌ هه‌ڵبڕین، چاو لێبوون، ده‌ست لێشووشتن، ده‌ست لێهه‌ڵماڵین، سه‌رلێشێواندن، چاولێپۆشین...تد.)
Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لێ‌ Ù€ كه‌ له‌م چاوگانه‌دا هاتووه‌، له‌ بنجدا Ù€ Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ بووه‌ له‌به‌ر هه‌ڵسوكه‌وتی زمانه‌وانی وپێویست Ùˆ ئاسانی ده‌ربڕین، به‌هۆی میكانزمی Ùیزیكی زمانه‌وه‌، ئه‌و گۆڕانكارییه‌ی به‌سه‌ر وشه‌كه‌دا هێناوه‌، له‌و گۆڕانكارییه‌شدا Ùۆنیمی Ù€ ا Ù€ گۆڕدراوه‌ته‌وه‌ بۆ Ùۆنیمی Ù€ ێ‌ Ù€ هه‌روه‌ك له‌مه‌وپێش له‌ چاوگی داڕژاودا لێیدواوین هۆنراوه‌یه‌كی سالم ده‌كه‌ین به‌ نموونه‌ كه‌ مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ له‌Øاڵه‌تی گۆڕیندایه‌ كه‌ ده‌ڵێ‌:
لێم گه‌ڕین با گۆشه‌گیربم ده‌ست له‌ ئه‌ژنۆ كه‌٠زه‌نان
گێژه‌ لۆكه‌ی بای نه‌دا Øه‌ت تاریكی كرد سه‌ÙØه‌ی جیهان
چواره‌م/ Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ وه‌ك Ùرمان Ùˆ ناوی Ùرمان:Ù€
ناوی Ùرمان، وشه‌یه‌كه‌ كه‌ له‌روخساردا ناوه‌، هیچ په‌یوه‌ندی به‌Ùرمانه‌وه‌ نییه‌ به‌ڵام له‌كرداردا هه‌ڵگری واتای Ùرمانه‌، له‌به‌كاربردنیدا له‌ڕسته‌. دروستبوونی ناوی Ùرمانیش به‌شی زۆری ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ چاوگه‌كان. له‌دروستبوونی ناوی Ùرماندا Ùۆنیمی Ù€ ه‌ Ù€ رۆڵی گرنگ Ùˆ بو زورگ ده‌گێڕێ‌ Ù…Û†Ú•Ùیمی Ù€ لا Ù€ كه‌ وشه‌یه‌كی پیاده‌و ئاماده‌كراوه‌ له‌زمانی كورددا، زۆرجار له‌به‌كاربردنیدا وه‌ك Ù€ Ùرمان Ù€ یان Ù€ ناوی Ùرمان خۆی ده‌نوێنێ‌، هه‌رچه‌ند سه‌رنج ئه‌ده‌م Ùˆ راده‌مێنم، له‌كرداری ئه‌و مۆرÙیمه‌ واق وڕده‌مێنم... با ئه‌م راستییه‌ له‌رونكردنه‌وه‌ی ئه‌م رستانه‌ بخه‌ینه‌ Ù¾ÛŽØ´ چاو وه‌ك:
أ ـ رۆڵه‌ لای لایه‌ شێركۆ لای لایه‌
شه‌وگار دره‌نگه‌ بۆ چ خه‌وت نایه‌
گرێی، لای لایه‌، كه‌ دووجار له‌و هۆنراوه‌ی بێكه‌سدا دووباره‌ بۆته‌وه‌ وه‌ك Ùرمانی خوازی Ù€ بنووه‌، بنووه‌ هاتووه‌.
2ـ بروسكه‌ی نیگای دیده‌ شابازان.
ده‌نگی لای لایه‌ی شه‌كه‌رین رازان
گرێی Ù€ لای لایه‌ی Ù€ لێره‌دا وه‌ك ناوی Ùرمانی نووسیتن هاتووه‌.
3ـ گیانه‌ نه‌غمه‌ی نه‌شیده‌كه‌ی نازت
به‌ندی لای لاییه‌كه‌ بۆ رۆØÙ…
لێره‌شدا گرێی Ù€ لای لاێیكه‌ Ù€ وه‌ك ناوی Ùرمان خۆی ده‌رخستووه‌.
4ـ لای لایێ‌ رۆڵه‌ لای لایێ‌
شه‌وگار دره‌نگه‌ لۆ خه‌وت نایێ‌
هه‌ردوو گرێی Ù€ لای لایێ‌ Ù€ لای لایێ‌ Ù€ به‌واتای Ùرمان هاتوون واتا Ù€ بنووه‌ Ù€ بنووه‌.
5ـ لایه‌ لایه‌ت بۆ ده‌كه‌م به‌ڵكو خه‌و ده‌تباته‌وه‌.
ده‌ست له‌سینه‌ت وه‌ردێنم تا رۆژ شه‌و ده‌باته‌وه‌
لێره‌شدا Ù€ لایه‌ لایه‌ت Ù€ وه‌ك ناوی Ùرمان هاتووه‌.
6ـ لای لایه‌ رۆڵه‌ی لای لایه‌ له‌كزه‌ كوردان ده‌نگم ده‌رنایه‌
لێره‌دا گرێی Ù€ لای لایه‌ Ù€ لای لایه‌ كه‌ دووجار هاتووه‌ به‌واتای Ùرمانی Ù€ بنووه‌ Ù€ بنووه‌
7ـ لای، لای، لای، لای، تۆ كه‌وی گه‌ردن به‌خاڵی
ئۆ٠ئۆ٠ئۆ٠ئۆÙ! تۆ كچۆڵه‌ی چوارده‌ ساڵی
ژیكه‌ڵێ‌ ماچت به‌چه‌ندی
له‌و ڕسته‌دا مۆرÙیمی Ù€ لا Ù€ كه‌ چوارجار به‌كاربراوه‌ به‌واتای Ù€ بنوو Ù€ هاتووه‌ له‌كۆتایی ئه‌م باس Ùˆ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌دا ده‌ڵێم:
سوپاس Ùˆ رێزو نه‌وازش Ùˆ چه‌پكه‌ Ú¯ÙˆÚµÛŒ خۆشه‌ویستی بۆ ئه‌وانه‌ی كه‌ پێشكه‌وتن Ùˆ گه‌شه‌كردنی زمانی كورد Ù€ رووگه‌ی مان Ùˆ نه‌مانیانه‌. هه‌روا ده‌بم به‌مۆم Ùˆ موژده‌ ئه‌ده‌م به‌گیانی پاكی، خانی Ùˆ Øاجی قادرو بێكه‌س Ùˆ Ø´ÛŽØ® سه‌لام Ùˆ ئه‌سیری Ùˆ پیره‌مێرد Ùˆ ره‌Ùیق Øیلمی Ùˆ سالم Ùˆ كوردی Ùˆ نالی Ùˆ ئه‌مین Ùه‌یزی Ùˆ ئه‌وانی دیكه‌ش پێیان ده‌ڵێم: كه‌ ئێمه‌ی كورد، زیندوو ده‌مێنین به‌ڵام، هه‌ر به‌ برایه‌تی Ùˆ یه‌كیه‌تی ده‌گه‌ینه‌ ئامانج هه‌ر له‌ یه‌كبون Ùˆ یه‌كیه‌تیدایه‌ سودو قازانج.
سه‌رچاوه‌كان:
1- دیوانی پیره‌مێرد،كۆكردنه‌وه‌و ساغكردنه‌وه‌ی-لیژنه‌یه‌ك، به‌رگی یه‌كه‌م.
2- دیوانی مه‌وله‌وی Ù…Øه‌مه‌د ئه‌رده‌لانی ،به‌رگی یه‌كه‌م.
3- عه‌بدوڵڵا شالی، ڕابه‌ری قوتابیان بۆ چاوگ Ùˆ Ùرمان.
4- ئه‌وڕه‌Øمانی Øاجی مارÙØŒ ڕێزمانی كوردی، به‌رگی یه‌كه‌م (وشه‌سازی)ØŒ به‌شی یه‌كه‌م (ناو)ØŒ چاپخانه‌ی ÙƒÛ†Ú•ÛŒ زانیاری عێراق، به‌غدا، 1979.
5- ناڵی له‌كڵاو رۆژانه‌ی شیعره‌كانیه‌وه‌-Ù…Øه‌مه‌دی مه‌لا كه‌ریم.
6- ئاواز ئه‌Øمه‌د Øه‌مه‌ده‌مین، Ùۆلكلۆری ده‌شتی دزه‌ییاتی.
7- زمان وئه‌ده‌بی كوردی بۆ قۆناغه‌كانی ئاماده‌یی و ناوه‌ندی.
8- سه‌عید دیره‌شی، قه‌Ùته‌ك Ú˜ هۆزاێت ناڵبه‌نی.
9- ئه‌Øمه‌د هیرانی، دیوانی سروه‌و په‌یامی كوردایه‌تی، دیوانه‌ شعر.
10- دیوانی سالم- چاپخانه‌ی كوردستان- گیوموكریانی.
11- دیوانی Ø´ÛŽØ® سه‌لام- چاپخانه‌ی نجاØ-به‌غدا.
له‌ ماڵپه‌ری زمانناسی وه‌رگیراوه‌
لهسهر هێڵ نییه
پهڕهكان: 1