.
1- بەڕێوەبەری یانە Hemn Zanko لە کوردستان بە ئمێڵی ( hemn_kurdzhin@yahoo.com ) .. ژمارەی مۆبایل ( 07736993749 )
2- بهڕێوهبهری گشتی ( ReKaN ) له ئهوروپا به ئیمێڵی ( Rekan_uk@hotmail.com ) ، ژماره تهلهفوونی( 00447724242223) .
پهڕهكان: 1
سلاو بيويستيم بة رابورتيكة لة سة ر جكةرة و زيانة كانى
هيوادارم بة بيى توانا ئة كة ر بابة تيكى كورتيش بيت
بة شدارى لة بة يا كردنى بكة ن زؤر سوباستان دة كة م
بة س ئة كة ربكري بؤ ئة م شة و
لهسهر هێڵ نییه
زانایان ئە ڵێن جگەرە 400 جۆرى ژەهراو تیایە لەگەڵ 43 پێكهاتەى دروستكەر بۆ نەخۆشى شێرپەنجە و كەمكردنەوەى تواناى بەرگرى لەش دژ بە نەخۆشیە میكرۆبیەكان.
زیانەكانى دیكەى جگەرە كێشان:
1- كۆئەندامى هەستبوون لاواز دەبێت و تووشى نائارامى و ماتبوون دەبێت.
2- دایكى جگەرە كێش ئەگەر منداڵى بوو منداڵەكانى كەم هۆشیار دەبن و كێشیان كەمە.
3- دایكى جگەرە كێش تووشى دەست لەرز دەبێت و ئامادەیە بۆ وەستانى كت وپڕى مێشك و زوو ماندوبوون بوون وهەست بە هیلاكى و كە تەرخەمى و سەر ئێشە.
4- بەرزبوونى پەستانى خوێن و شێرپەنجەى خوێن (لیوكیمیا).
5- شێرپەنجەى سی (كۆئەندامى هەناسە) و كۆكەى تەڕ و سیل و هەوكردنى سێنگ.
6- تێكچوونى ماسولكەكانى ناو كۆئەندامى هەرس و هەوكردنى گەدە و شێرپەنجى جۆراوجۆرى كۆئەندامى هەرس و هەوكردنى زمان و قوڕگ.
7- زەردبوونى ددان و زوو تێكچوونى و شێرپەنجەى ناو دەم و بۆگەنى.
8- تووشبوون بە ئێسكە نەرمە و زوو شكاندنى ئێسقان و درەنگ جارسەركردنى.
9- كۆڕینى رەنگى پێست و چرچبوونى.
10- هەڵوەرینى تووكى سەر Ù„Û• ئاÙرەتان Ùˆ Ù„Û• پیاواندا.
11- ئاوسانى چاو و تووشبوون بە ئاوى شین (Glaucoma) و ئاوى سپى (Catarract).
12- نەزۆكى.
چارەسەرى جگەرە كێشان:
1- تێ گەشتن لەوەیە كە جگەرە كێشان كردەوەیەكى ناشەرعیە و زیانى زورە بۆ مرۆڤ.
2- داوا بكەیت لە خواى پەروەردگار یارمەتیت بدات بۆ وازهێنان لە كارە ناشەرعیە.
3- دووركەوتنەوە لەو كەسانە كە جگەرەت پێ ئەدەن و هانت ئەدەن بۆ بەكارهێنانى.
4- بەكارهێنانى سیواك (سواك) لە باتى جگەرە.
5- زۆر خواردنى میوە Ùˆ Ùیتامین C ÙƒÛ• Ù„Û• پرتەقاڵ ومیوە ترشەكان زۆره.
6- وەرزشكارى رۆژانە.
هەموو ساڵێك 4 ملێون كەس ئەمرێت بە Ù‡Û†Ù‰ جگەرە كێشان Ùˆ نەخۆشیەكانى وخواى تعالى دەÙەرموێت:{وَلاَ تَقْتÙÙ„Ùواْ Ø£ÙŽÙ†ÙÙسَكÙمْ Ø¥ÙÙ†ÙŽÙ‘ اللّهَ كَانَ بÙÙƒÙمْ رَØÙيمًا} سورة النساء(29)ØŒ
ÙˆÛ• جگەرە كێشان هاندەرێكە بۆ كوشتنى مرۆڤ Ùˆ خواى تعالى دەÙەرموێت:
{ÙˆÙŽÙ…ÙŽÙ† يَقْتÙلْ Ù…ÙؤْمÙنًا Ù…ÙّتَعَمÙّدًا ÙَجَزَآؤÙه٠جَهَنَّم٠خَالÙدًا ÙÙيهَا وَغَضÙبَ اللّه٠عَلَيْه٠وَلَعَنَه٠وَأَعَدَّ لَه٠عَذَابًا عَظÙيمًا} سورة النساء(93).
ئەو پارەیەى ÙƒÛ• Ù„Û• جگەرە سەرÙÙ‰ دەكەى زیاترە Ù„Û•Ùˆ پارەیەى دەوڵەت بۆ كەسە یان بۆ هەر تاكێكى دیكەى ئەو كۆمەڵگایەى سەر٠دەكات Ù„Û• بەرنامەى تەندروستى خۆیدا. ئەگەر ئەو پارەیەى دەدرێت بە جگەرەو تووتن، Ù„Û• بڕى ئەوە بدرێت بە خۆراك، تەندروستى منداڵان Ùˆ هەموو ئەندامانى خێزان بەرەو باشتر دەچێت Ùˆ خواى تعالى دەÙەرموێت: {ÙˆÙŽØ£ÙŽÙ†ÙÙÙ‚Ùواْ ÙÙÙŠ سَبÙيل٠اللّه٠وَلاَ تÙلْقÙواْ بÙأَيْدÙيكÙمْ Ø¥ÙÙ„ÙŽÙ‰ التَّهْلÙÙƒÙŽØ©Ù ÙˆÙŽØ£ÙŽØْسÙÙ†Ùوَاْ Ø¥ÙÙ†ÙŽÙ‘ اللّهَ ÙŠÙØÙبÙÙ‘ الْمÙØْسÙÙ†Ùينَ} سورة البقرة(195).
ÙˆÛ• Ù„Û• Ùەرموودەى پێغەمبەر صلى الله علیه وسلم:
946 - (صØÙŠØ)
[ لا تزول قدما ابن آدم يوم القيامة من عند ربه Øتى يسأل عن خمس: عن عمره Ùيما Ø£Ùناه؟ وعن شبابه Ùيما أبلاه ØŸ وماله من أين اكتسبه ØŸ ÙˆÙيما أنÙقه ØŸ وماذا عمل Ùيما علم ] .(صØÙŠØ) ("السلسلة الصØÙŠØØ©" للألباني 2/666).
جا هەر كەسێك بایەخ بە تەندروستى ئەوانى دیكە دەدات نابێت جگەرە بكێشێت و دەبێت هانى خەڵكانى دیكەش بدات جگەرە نەكێشن.
وآخر دعوانا أن الØمد لله رب العالمين
سه‌ رچاوه‌ سایتی : به‌ هه شت
لهسهر هێڵ نییه
لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی زانستی نوێ گه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی كه‌ ته‌مه‌نی جگه‌ره‌كێش كورتره‌ له‌ جگه‌ره‌ نه‌كێش به‌ نزیكه‌ی 10 ساڵێك كه‌متر ئه‌گه‌ر وه‌ك Øاڵه‌تێكی مام ناوه‌ندی وه‌ری بگرین.
هه‌روه‌ها ووتی وازهێنان له‌م جگه‌ره‌ كێشانه‌ ئه‌گه‌ر له‌ته‌مه‌نی په‌نجا ساڵیش دا بێت ئه‌و كێشانه‌ی كه‌ به‌هۆی ئه‌م عاده‌ته‌وه‌ تووش ده‌بن كه‌م ده‌كاته‌وه‌ بۆ نیوه‌ی .
وه‌ ئه‌و ده‌رئه‌نجامه‌كانه‌ی كه‌ ئه‌م دیراسه‌ته‌ Ù¾ÛŽ ÛŒ گه‌یشت - كه‌ ماوه‌ی په‌نجا ساڵی خایاند - ده‌ری خست ئه‌گه‌ر كه‌سێكی ته‌مه‌ن سی ساڵ واز له‌ جگه‌ره‌ كێشان بهێنێت , ئه‌توانێت دووربكه‌وێته‌وه‌ له‌هه‌موو ئه‌و مه‌ترسیانه‌ی كه‌ په‌یوه‌ندیان هه‌یه‌ به‌ وه‌Ùات كردنه‌وه‌ .
وه‌ مامۆستایه‌ك له‌ زانكۆی ( اكسÙورد) كه‌ ناوی پرۆÙیسۆر ریتشار دول بوو( ته‌مه‌نی 91 ساڵ بوو) كه‌ دۆزه‌ره‌وه‌ی په‌یوه‌ندی نێوان جگه‌ره‌ كێشان Ùˆ تووش بوون به‌ نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌(سه‌ره‌تان)ه‌ ووتی: په‌یوه‌ستی Ùˆ به‌یه‌كه‌وه‌ بوون هه‌یه‌ له‌ نێوان جگه‌ره‌كێشان Ùˆ زیاد بوونی ڕێژه‌ی مردن له‌ ناو ته‌مه‌ن مام ناوه‌ند Ùˆ گه‌وره‌كان دا, هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ش ئاشكرایه‌ كه‌ به‌ وازهێنان له‌ جگه‌ره‌ كێشان ده‌توانرێ خۆ ڕزگار بكرێ له‌ به‌شێكی زۆری ئه‌م مه‌ترسیانه‌.
وه‌ دكتۆر ریتشارد سمیپ له‌ كۆنگره‌یه‌كی ڕۆژنامه‌وانی دا ووتی : ئه‌م لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ به‌ سه‌ركه‌وتنێكی گه‌وره‌ ده‌ژمێردرێ, چونكه‌ ئه‌و لێكۆڵینه‌وانه‌ی كه‌ په‌نجا ساڵ ده‌خایه‌نن زۆر بڵاو و ئه‌نجام دراو نین له‌ بواری زانستی دا , وه‌ ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنج و تێڕامانه‌ ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ له‌سه‌ره‌تادا هه‌ستاون به‌م دیراسه‌ته‌ به‌رده‌وام بوون هه‌تا كۆتای دیراسه‌ته‌كه‌ كه‌ ماوه‌ی په‌نجا ساڵه‌ .
وه‌ دكتور ریتشارد ( كه‌ ماوه‌ی 19 ساڵ جگه‌ره‌ی كێشاوه‌ و پێش ئه‌وه‌ی وازی لێ بهێنێت) نه‌خشه‌ی كێشا بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م لێكۆڵینه‌وه‌ی په‌نجا ساڵ به‌رده‌وام بێت چونكه‌ ئه‌و ئه‌نجامانه‌ی له‌ سه‌ره‌تادا به‌ده‌ر كه‌وت زۆرگرنگ بوون كه‌ وه‌ك هانده‌رێك بوون بۆ به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ر لێكۆڵینه‌وه‌كه‌بۆ ماوه‌ی په‌نجا ساڵ .
وه‌ ئه‌م پزیشكه‌ له‌ چاوپێكه‌وتنێكدا كه‌ له‌گه‌ڵی ئه‌نجام درا ووتی : كاتێك كه‌ ته‌مه‌نم 37 ساڵ بوو وازم له‌ جگه‌ره‌ كێشان هێنا, ئه‌مه‌ش كاتێك ڕووی دا كه‌ ئه‌نجامی یه‌كه‌می لێكۆڵینه‌وه‌كه‌مم دی كه‌ جێگه‌ی باوه‌ڕبوو لام .
وه‌ دكتور ریتشارد له‌ لێكۆڵینه‌وه‌ به‌ناوبانگه‌كه‌ی دا كه‌ له‌ ساڵی 1954 بڵاوكرایه‌وه‌ جه‌ختی كرده‌وه‌ له‌سه‌رئه‌و په‌یوه‌ندیه‌ی كه‌ جگه‌ره‌ كێشان ده‌به‌ستێته‌وه‌ به‌ تووش بوون به‌ سه‌ره‌تانی كۆئه‌ندامی هه‌ناسه‌.
وه‌ ئه‌نجامه‌ سه‌ره‌تایه‌كانی لێكۆڵینه‌وه‌ی دوه‌م ده‌ری خست كه‌ جگه‌ره‌ كێشان ده‌بێته‌ هۆی تووش بوون به‌ نه‌خۆی شێرپه‌نجه‌ی كۆئه‌ندامه‌كانی هه‌ناسه‌ , وه‌ پێشبینی ئه‌وه‌یشی كرد كه‌ ده‌بێته‌ هۆی تووش بوون به‌ نه‌خۆشیه‌كانی دڵ .
وه‌ ئه‌م پزیشكه‌ ڕوونی كرده‌وه‌ كه‌ لێكۆڵینه‌وه‌كه‌ ده‌ری خشتوه‌كه‌ نزیكه‌ی 25 جۆری نه‌خۆشی هه‌یه‌ كه‌ پێده‌چێت هۆكاره‌كه‌ی جگه‌ره‌ كێشان بێت , وه‌ ڕێژه‌ی مردن به‌رز ده‌بێته‌وه‌ به‌ به‌رزبوونه‌وه‌ی ڕێژه‌ی جگه‌ره‌كێشان, وه‌ ئه‌نجامه‌كانی دیراسه‌ته‌كه‌ ده‌ری خست سێیه‌كی ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ له‌ ساڵه‌كانی بیست دا له‌دایك بوون و پاشان بوونه‌ته‌ جگه‌ره‌كێشی هه‌میشه‌ی ئێستا مردوون .
ئه‌وه‌ی جێگه‌ی بیرهێنانه‌وه‌یه‌ ئه‌وه‌یه‌ له‌و كاته‌ی كه‌ ئه‌م پزیشكه‌ ده‌ستی كردوه‌ به‌م لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ كه‌ په‌نجا ساڵه‌ جگه‌ره‌ كێشان بۆته‌ Ù‡Û†ÛŒ مردنی نزیكه‌ی 100 ملیون كه‌س له‌ جیهان دا, وه‌ بیتو ده‌ڵێ : ئه‌گه‌ر به‌م شێوه‌یه‌ی ئێستا خه‌ڵكی به‌رده‌وام بن له‌سه‌ر جگه‌ره‌ كێشان ئه‌وا ئه‌م سه‌ده‌یه‌ی ئێستا نزیكه‌ی یه‌ك ملیار Øاڵه‌تی مردن به‌خۆوه‌ ده‌بینێت به‌هۆی ئه‌م عاده‌ته‌وه‌ .
به‌ڕاستی پێویسته‌ له‌سه‌ر ئێمه‌ی مسوڵمان هه‌میشه‌ سوپاسی خوای گه‌وره‌ بكه‌ین كه‌ له‌به‌ر سه‌لامه‌تی ته‌ندروستی خۆمان كۆمه‌ڵێك شتی پیسی زیان به‌خشی Ù„ÛŽ Øه‌رام كردوین.
وه‌رگیراوه‌
لهسهر هێڵ نییه
زۆر سوپاس كاك خه‌لات ده‌ سته‌ كانت خۆش بێت
ئه‌ گه‌ ر هه‌ بێت زياتر سوپاستان ده‌ كه‌ م
لهسهر هێڵ نییه
جكه ره كيشان يه كيكه له وكيشه كه ورانه ى دوجارى مرؤ٠ده بيته وه له م سه ده يه داكه شارستانيه تى خؤى هيناويه ته كايه وه وخؤشى به ره نكارى ده بيته وه ودواى ئه وه دلنيابووله وه ى كه زيانيكى ترسناكي هه يه وبه يوه ندي به نه خؤشيه كاني ئه م سه رده مه وه هه يه ،وه ك نه خؤشيه كاني دل وخوين به ره كانو
شيربه نجه ى سيه كان .
جكه ره كيشان شتيكي نامؤنيه له لامان هه موكه سي
ك تامندلانيش ده يناسن وده زانن كه زه ره ره وزيانيكي زؤرى هه يه وهه نديك جاريش ده بيته هؤ ى مردني هه نديك له وكه سانه ى كه به زؤري جكه ره ده كيشن ،به لام به داخه وه هه نديك كه س به رده وامن له سه
رجكه ره كيشان وهه نديكي ديكه ش ئه وزيانانه بشتكوئ ده خه ن .
له وتويزينه وانه ي له هه نديك له ولاته بيشكه وتووه كاندا ئه نجام دراوه تيبيني كراوه كه ريزه ى مردن له بياواني جكه ره كيشداده كاته (30_80%)زياترله وبياوانه ى جكه ره ناكيشن به تايبه تي له ته مه ني 35ساليداوريزه كه شى له نيوان ته مه ني (45_54)ساليدازياترده بيت .
له به ركرنكي جاره سه ركردني بزيشكي جكه ره كيشان وبه يوه نديه كه ي به نه خؤشيه زؤره كاني سه رده مه وه وهه روه هاله به رزيانه زؤره كه ي بؤسه رته ندروستي كؤمه ل وه باسي جكه ره كيشان ده كه ين كه ج زيانومه ترسيه كى بؤسه رله شى مرؤ٠هه يه وهه ره شه ى له ناوبردني ليده كات،هيوادارين كه هه موان سودى ليببينن به تايبه تى جكه ره كيشان وتابتوانن له جكه ره كيشان دووربكه ونه وه و وازى ليبهينن،داواكارين له خوداى مه زن كه سه ركه وتووبين.
كورته يه كى ميزووى ده رباره ى جكه ره كيشان
خوى جكه ره كيشان له كه Ù„ دوزينه وه Ù‰ كيشوه رى ئه مريكا له لايه Ù† زاناى جوكراÙÙ‰ (كريستؤ٠كؤلؤمبسه)وه دوزرايه وه ،كاتيك كه سالى 1493زاينى جوبؤكيشوه رى ئه مريكا بينى هه نديك له دانيشتوانه كه Ù‰ له هندوسه سوره كان به سه بيل جكه ره ده كيشن ØŒ باشان سالى 1497زاينيدا واته باش بينج سال قه شه (رامؤن بان )هه والى توتن وبه كارهينانه كانى له ولاتى يه كه مى توتنه وه له جيهاندا بؤكيشوه رى ئه وروبا كواسته وه،له سالى 1519ز.كه شتكه ر(ئه Ùيدؤ)يه كه Ù… جار كه لاى توتنى هينا بؤ ئه وروبا،به لام تووى توتن له سالى 1559ز.له به رازيله وه كه يشته كيشوه رى ئه وروبا،هه رله وساله دا بالويزى ÙÙ‡ ره نسى له برتوكال (جان نيكؤت) تؤوى توتنى له باخجه Ù‰ ماله كه يدا جاند بؤمه بهستى رازاندنه وه وجوانى جونكه كه لاسه وزه كانى توتن كولى جوان وقه شه نكيان هه يه،باشان كشتوكالى توتن زور به خيراى به هه مو به شه كانى كيشوه رى ئه وروبادا بلاو بوه وه ،له سه ره تادا جكه ره كيشان له لايه Ù† ده سه لات دارانى ئه وناوجانه وه له لايه Ù† كليسه كانه وه قه ده غه كراو به شتيكى قيزه ون داده نرا،به لام ئه مه زؤرى نه خاياند جونكه ئه وباجانه Ù‰ كه ده سه لات دارانى ئه Ùˆ ناوجانه له جكه ره كيشانه وه ده ستيان ده كه وت زؤربوو،هه روه ها جكه ره كيشان له وشتانه يه كه مرؤ٠به ئاسانى له سه رى راديت له به رئه وه Ù‰ خووى جكه ره كيشان وه Ùƒ جون ئاكر به ناو كزوكيادا بلاو ده بيته وه ئاوا به هه موو به شه كانى ئه وروبادا بلاوو بوه وه له ويشه وه ئه Ù… خوه به هه مو به شه كانى جيهاندا بلاو بوه وه نزيكه Ù‰ 120 ولاتى كرته وه بيجكه له Ùˆ شوينانه Ù‰ كه زور ساردن .
له سالى 1725زاينيدا كوليجى بزيشكى ميرنشينى له له نده ن ئاكاداريه كى ره سمى ده رباره ى مه ترسيه كانى جكه ره كيشان وئه وئاكامانه ى كه ليي ده كه ونه وه بلاو كرده وه ،له سالي 1828زاينيداهه ردووزاناي ئه لماني (بوسلتBosseltورايمانReiaman)له زانكؤي هايدلبركHiedelbergي ئه لمانيه وه مادده يه كي كاريكه ريان له توتندادؤزيه وه وناويان نانيكؤتينNicotin،له جان نيككؤته وه وه ركيراوه كه يه كه م كه س بووتؤوي توتني له ئه وروباداجاند.
هه ردووزاناي نه مساوي (دÙورزاكDivorzakوهاينريشHeinrreich
له سالى 1868 زاينيدا له Ùيه ناى بايته خته وه تويزينه وه يه كيان له سه ر نيكوتين Ùˆ كاريكه ريه زيان به خشه كانى له سه ر له شى مرو٠ئه نجام دا . به لام بيكاته Ù‰ كيميايي نيكو تين له لايه Ù† زاناى كيميايى (بينه ر pinner)وه له سالى 1893زاينيدا دوزرايه وه.
ئه وه ى به يوه ندى به به رهه م هينانى جكه ره وه هه يه له جيهاندا ئه وه يه كه به شيوه يه كى زور له ولاته تازه بيكه يشتوه كاندا به ره ى سه ند به تايبه تى دواى جه نكى قرم(crimean war)له سالى 1855ز
كه جكه ره كيشان به خيراى به هه موو ناوجه كانى جيهان دا بلاوبوه وه
دواترین جار دهستكاری كراوه لهلایهن marko zangana (2011-01-31 19:46:29)
لهسهر هێڵ نییه
زؤر سوباستان دة كة م دة ستان خؤش بيت
لهسهر هێڵ نییه
پهڕهكان: 1